Beskidy bez… drzew? Burza po publikacji internetowej mapy wycinek

Sensację w kraju wywołało opublikowanie mapy, która rzekomo ma dokładnie pokazywać, jakie fragmenty lasów pójdą wkrótce pod topór. Miłośnicy wędrówek po górach mogą odnieść wrażenie, że wkrótce w pień zostanie wycięta choćby… połowa drzewostanu Beskidu Żywieckiego. Leśnicy przekonują, że sensacyjna mapa nijak się ma do rzeczywistości, bo powierzchnia lasów tylko się zwiększa, tak samo jak zasobność i średni wiek drzew.

Straszna mapa

Mapa, która obiegła w pierwszej kolejności portale społecznościowe, dostępna jest na stronie oddolnej inicjatywy obywatelskiej pod nazwą „Lasy i Obywatele” (www.lasyiobywatele.pl).

– Jesteśmy grupą osób, które cenią lasy i angażują się w ich ochronę. Działamy z miłości do lasu i z obywatelskiego obowiązku. Chcemy prawdziwej debaty o tym, jak w dobie zmian klimatycznych możemy chronić lasy, by one mogły chronić nas. Postulujemy większą kontrolę społeczną nad tym, co dzieje się w lasach – to kredo założycieli.

Podkreślają, że lasy zajmują blisko 30 procent powierzchni Polski. Pełnią ważne funkcje przyrodnicze, społeczne i gospodarcze. Produkują tlen, regulują obieg wody, chronią gleby, są bezpiecznym domem dla roślin i zwierząt. Obniżają poziom hałasu, oczyszczają powietrze ze szkodliwych substancji, łagodzą skutki klęsk żywiołowych. Są miejscem dostępnym dla wszystkich. – W lesie możemy się wyciszyć i odpocząć: wędrując, obserwując przyrodę, zbierając grzyby, biegając czy jeżdżąc na rowerze. Są ważnym źródłem przychodów, nie tylko z pozyskiwania drewna, ale również z turystyki. Lasy wpływają znacząco na jakość naszego życia. Jeżeli zniszczymy je zbyt intensywną eksploatacją, nie będziemy mieli gdzie się regenerować ani czym oddychać. Niszcząc lasy dużo mocniej odczujemy negatywne skutki coraz szybciej następujących zmian klimatycznych – wskazują. Inicjatywę społeczników skutecznie nagłośnili m.in. Gazeta Wyborcza, OKO.Press i najbardziej znany dziennikarz zajmujący się przyrodą Adam Wajrak.

Leśnicy: to manipulacja!

Mapa robi wręcz przerażające wrażenie. Grubymi czerwonymi kreskami są wyznaczone do cięcia gigantyczne wręcz obszary leśne. Patrząc na przykład na Beskid Żywiecki można odnieść wrażenie, że leśnicy biorą się za wycięcie wręcz połowy drzewostanu. Po kliknięciu w wybrany fragment dowiemy się przeważnie, że pod topór przeznaczono stare drzewa – od 30 procent do nawet… wszystkich.

– Forma, w jakiej te informacje zostały przedstawione, jest manipulacją i wprowadza odbiorców w błąd. Nawet autorzy mapy są świadomi jej usterek. Powszechna krytyka internetowej „mapy wycinek” spowodowała, że poprosili o uwagi i deklarują wolę korekty. Niestety, czynią to w sytuacji, gdy mapa zdążyła już wprowadzić sporo dezinformacji – utyskują Lasy Państwowe w oficjalnym komunikacie z 24 marca.

Leśnicy wskazują, że mapa prezentuje dużo większy obszar, niż faktycznie jest lub będzie objęty pracami, bo czerwonym kolorem zaznaczono na niej całe fragmenty lasu, w których będą prowadzone prace, tyle że rzeczywista powierzchnia tych prac będzie o wiele mniejsza. – W większości przypadków ścinamy bowiem drzewa jedynie w niewielkich „gniazdach”, usuwamy pojedyncze egzemplarze lub grupy drzew. W innych miejscach wycinamy zaś jedynie wąski pas lasu. Wszędzie pozostaje do 5 procent lasu do naturalnej śmierci drzew. Nie ma mowy o tym, by – jak próbują sugerować twórcy mapy – wycinane były całe większe obszary. Na dodatek mapa sugeruje, że cięcia odbędą się niebawem. W rzeczywistości jest to obraz planów prac nadleśnictw aż do 2029 roku! Poza tym, w wielu miejscach cięcia zostały przeprowadzone dużo wcześniej i już od kilku lat rośnie tam nowe pokolenie drzew. Na mapie celowo zastosowano zbyt dużą grubość linii. W efekcie im bardziej pomniejszamy mapę, tym większa jej część pokrywa się czerwonym, ostrzegawczym kolorem. W małej skali, gdy na ekranie widać kontur całego kraju, czerwony kolor pokrywa powierzchnię większą, niż zajmują wszystkie lasy! To apokaliptyczna sugestia, że polskim lasom zagraża niebezpieczeństwo. I całkowicie fałszywa! – punktują przedstawiciele Lasów Państwowych.

Leśnicy zauważają przy tym, że mapa prezentowana jest w otoczce rzekomego ujawniania „sekretnych” informacji. – W rzeczywistości to jedynie podane w tonie sensacji, publicznie dostępne dla wszystkich informacje z Banku Danych o Lasach, stworzonego na zlecenie Lasów Państwowych, przez nie w całości finansowanego i opartego w dużej mierze o ich zasoby danych. BDL zawiera przy tym o wiele więcej informacji, niż pokazuje to schematyczna mapa rzekomych wycinek. W odróżnieniu od niej, BDL to wiarygodne narzędzie informacji i kontroli społecznej – stwierdzają.

– To jest naprawdę paradne, że leśnicy z Lasów Państwowych oburzają się na mapę „Las i obywatele”, powstałą wyłącznie na podstawie danych, jakie oni sami udostępniają społeczeństwu – po tych skargach odpowiedział Adam Wajrak.

Leśnik też ma serce

Marek Czader, nadleśniczy Nadleśnictwa Bielsko do sprawy podchodzi spokojnie. – Dialog ze społeczeństwem jest potrzebny. Idealnie by było, gdyby ten dialog był jednak merytoryczny. Ta mapa ma jednak wywołać wrażenie, że niebawem dojedzie do wycinki na niespotykaną skalę i nasze lasy zaczną znikać. A tak przecież nie jest – stwierdza.

Marek Czader zwraca uwagę na to, że powierzchnia lasów systematycznie się zwiększa, a nie zmniejsza. – Lasy Państwowe mają teraz możliwości ustawowe, by prywatne lasy… kupować. I korzystają z prawa pierwokupu. Sami kupiliśmy las na przykład na Magurce – informuje. Z obliczeń leśników wynika, że w ostatnim dziesięcioleciu powierzchnia lasów w Polsce zwiększyła się o 188,5 tysięcy hektarów, a to obszar równy całym Bieszczadom. I że lasy pokrywają w sumie trzecią część kraju, czyli o połowę więcej, niż tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej.

W ubiegłym roku w Nadleśnictwie Bielsko pozyskano najmniej drewna od lat, a w pierwszym kwartale tego roku najmniej od 2009 roku, jeśli porównać analogiczne okresy. – To pokazuje, że nie pozyskujemy drewna wyłącznie, jak to niekiedy się leśnikom zarzuca, z chęci zysku ani nie po to, by trzymać je w magazynach, tylko realizujemy wszystkie postawione przed nami zadania, jednocześnie odpowiadając na zapotrzebowanie gospodarki. Nie ma mowy o niespotykanej skali wycinek – zapewnia nadleśniczy. – Pamiętajmy, że głównym celem naszej działalności jest zachowanie trwałości lasu i jego ochrona – dodaje.

– Trzeba także zauważyć, że średni wiek drzewostanów w Polsce stale rośnie, tak samo jak ich zasobność – podkreśla szef nadleśnictwa. Zapewnia, że cięcia prowadzone w lasach górskich nigdy nie mają charakteru usuwania wielkich połaci lasu. – Prowadzą one do stopniowej wymiany pokoleń, która na danej powierzchni może trwać nawet do 50 lat. Proces wycinania drzew najczęściej idzie w ślad za pojawiającym się naturalnym odnowieniem, by stworzyć młodemu pokoleniu dogodne warunki wzrostu. Niekiedy prowadzi się cięcia na niewielkiej powierzchni – w gniazdach bądź smugach. Te „puste” przestrzenie po wycince zazwyczaj nie przekraczają 50 arów, a te największe najczęściej są wymuszone cięciami sanitarnymi – objaśnia. – Dbamy o stan zdrowotny lasu, bo rosnące w Beskidach świerkowe monokultury w większości nie są naturalne, przez co mniej odporne i w konsekwencji bardziej podatne na zniszczenie. Wprowadzamy różnorodne gatunki drzew, w zgodzie z siedliskiem, co sprawia, że las będzie coraz „zdrowszy” – dodaje. Lasy Państwowe szacują, że od czasów drugiej wojny światowej odsetek drzew liściastych w drzewostanie zwiększył się z 13 do 30 procent, a różnorodność gatunków drzew ma zbawienny wpływ dla stabilności lasów.

Marek Czader przekonuje przy tym, że leśnicy z sercem podchodzą do lasów, w których pracują i oszczędzają najcenniejsze drzewa. I bywa też, że z ochroną niektórych fragmentów lasu… przesadzają. – W Beskidzie Żywieckim na przykład w przeszłości podnoszono wiek rębności, by chronić świerki. Jednak m.in. po zmianie warunków glebowych i spadku poziomu wód okazało się, że drzewa stawały się coraz słabsze, na czym stracił cały las. Zamieranie lasów świerkowych w Beskidach obserwujemy do dziś. Dlatego czasem zostawienie lasu w spokoju, szczególnie tak wrażliwego, jak w Beskidzie Żywieckim i nie do końca naturalnego, przynosi więcej szkody niż pożytku – ocenia Marek Czader. – Najważniejsza w przyrodzie jest równowaga – zauważa.

Nadleśniczy z Bielska-Białej podsumowuje, że polityka Lasów Państwowych nie zmieniła się nagle, tylko realizuje się strategię, z której pozytywnych efektów już możemy się cieszyć, a będą szczególnie satysfakcjonujące za kilkadziesiąt lat. Zapewnia przy tym, że mieszkańcy mają możliwość uczestniczenia w konsultacjach, gdy przyjmuje się dziesięcioletnie plany urządzenia lasu. W Nadleśnictwie Bielsko takie konsultacje odbywały się w 2016 i 2017 roku, a swoje opinie wygłaszały wtedy m.in. środowiska naukowe, organizacje pozarządowe i samorządowcy.

Marek Czader w tej całej dyskusji wskazuje na pewien paradoks: – Wszyscy kochają mieć wokół siebie przedmioty wykonane z drewna. Ale wszyscy nie znosimy, gdy ścina się drzewa. A obrywa się za to tylko leśnikom, którzy działają tak, by i gospodarka miała drewno, i by nasze lasy były w coraz to lepszej kondycji. Lasy Państwowe działają nie od dziś, ale od blisko stu lat.

Radosław Ślusarczyk,
prezes Pracowni na rzecz Wszystkich Istot w Bystrej:

Mapa „Lasy i Obywatele” to nie jest wymysł działaczy na rzecz ochrony przyrody. Przecież opiera się ona na „Banku Danych o Lasach”, opracowanym przez Lasy Państwowe. To trochę jest tak, że leśnicy uruchomili swój portal, by pokazać się z dobrej strony, ale wpadli w swoje sidła. Posługują się skomplikowaną terminologią, co znacznie utrudnia wszystkim zorientowanie się w tym, co dokładnie robią. Ale problem dla nich się zaczął wtedy, gdy pojawili się ludzie, którzy potrafią dokonać analizy ich działań i czytelnie pokazać je społeczeństwu. Może dojdzie nawet do tego, że ten „Bank” przestanie istnieć, by ludzie nie zadawali pytań.

Dobrze, że powstała taka mapa, bo jak najszersza dyskusja jest potrzebna, by chronić nasze lasy i naszą przyszłość. Już dawno pojawiały się głosy, że leśnicy powinni w końcu zacząć rozmawiać ze społeczeństwem, ale nie pojawiały się aż w takiej skali jak dzisiaj. W obecnych czasach mamy doskonałe narzędzia komunikacji i można do dyskusji o przyszłości lasów wciągnąć wszystkich zainteresowanych.

Gdy zaczęła się epidemia, Polacy zaczęli tłumnie chodzić do lasów. I niezależnie od tego, co twierdzą leśnicy o rzekomych manipulacjach, to ludzie na własne oczy widzą, jak leśnicy traktują nasze wspólne dobro. Widzą, co dzieje się w Wapienicy, widzą, że w rejonie Bystrej wycięto piękne trzystuletnie jodły, widzą drogi na Magurkę, na których mogą się wyminąć dwa tiry, widzą, że trasy na Klimczok są zniszczone tak, że nie można tam wejść. Beskidzkie lasy zostały wycięte niemal w pień, bo leśnicy nie potrafili sobie poradzić z kornikiem, a już sama natura lepiej by sobie poradziła z tym problemem.

Lasy Państwowe panicznie się boją otworzyć na debatę. W dalszym ciągu nie rozumieją, że po tym, co się stało w Puszczy Białowieskiej, w powszechnym pojęciu w końcu las jest traktowany jako wspólna wartość, a nie własność leśników. Warto wskazać twarde dane. Lasy Państwowe tną 41 milionów sześciennych rocznie i mają z tego 9,15 miliarda złotych przychodu. A przy tym niewiele zysku, bo pieniądze przeznaczają na własne potrzeby, w większości je przejadając poprzez na przykład wydawanie milionów na niepotrzebne leśne „autostrady”. Pamiętajmy przy tym, że administrują aż trzecią częścią naszego kraju, mając na to monopol, a nad sobą tylko fikcyjny nadzór rządu.

Co do zasady, nadleśnictwa powinny działać na podstawie planów urządzenia lasów, ale – jak ustaliliśmy – aż 47 działa bez żadnego planu i wymyka się spoza systemu prawnego. Są takie leśnictwa, które nie myślą o zrównoważonej gospodarce, tylko realizują „jazdę bez trzymanki”. Przecież działaniami Lasów Państwowych musiał się zająć Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, bo w sposób ewidentny łamały prawo.

Obecnie trwają dyskusje o europejskiej strategii leśnej, bo na całym kontynencie jest podobny problem, nie tylko w Polsce. Podczas gdy specjaliści radzą, by zachować bez ingerencji leśników 15 procent najcenniejszego drzewostanu, aby ratować bioróżnorodność, to jednak polski rząd chce chronić tylko… dwa procent! Lasy Państwowe sprytnie posługują się statystyką. Bo jeśli wytną wszystkie drzewa i zasadzą nowe, to statystycznie wszystko będzie w porządku. I zarobią jeszcze więcej. Ale tu chodzi o strukturę lasów i ich jakość. Powinno się skończyć z takimi zasłonami dymnymi, a zacząć rozmawiać o roli lasów w zachowaniu bioróżnorodności i ich znaczeniu w kwestii ocieplania klimatu.

Lasy Państwowe niby zapraszają mieszkańców do dyskusji, gdy opracowują plany urządzania lasów, ale w praktyce nie liczą się z ich zdaniem. Znamy przypadki, gdy odrzucono wszystkie ze stu uwag strony społecznej. Oni po prostu uważają, że wiedzą lepiej. Jeśli jakiś ekolog nagłaśnia taki proceder, automatycznie jest traktowany jak wróg. Dopóki lasy nie zaczną naprawdę dyskutować ze społeczeństwem, to sytuacje konfliktowe będą tylko narastać. Muszą uporać się z problemem własnej mentalności i strukturą oscylującą pomiędzy wielką firmą mającą monopol a PGR-em. Przed nimi jeszcze wiele zmian i muszą się w końcu pogodzić z tym, że ich priorytetem ma być ochrona naszego dziedzictwa, a nie produkcja drewna czy budowa dróg.