Andrychów walczy o wodę. Leśnicy chcą wyciąć las. Jest obawa o wyschnięcie źródła

Leśnicy chcą wyciąć położony na stokach Łamanej Skały (szczyt w Beskidzie Małym) las, stanowiący naturalną ochronę źródlisk rzeki Wieprzówki oraz kilku innych okolicznych potoków.

„Wierzymy, że możliwości uzgodnienia kompromisu godzącego interesy Lasów Państwowych i zwolenników powiększenia rezerwatu z uwagi na ustalenia opinii hydrologicznych nie zostały jeszcze wyczerpane. Dlatego prosimy o wstrzymanie zabiegów gospodarczych, co pozwoli podmiotom ubiegającym się o stworzenie obszaru chronionego na dokończenie procesu przygotowywania opinii i wniosków” – to fragment apelu, z jakim władze Andrychowa, ekolodzy oraz naukowcy zwrócili się ostatnio do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach. Gra toczy się o wysoką stawkę – o to, czy w kranach mieszkańców Andrychowa i kilku okolicznych miejscowości nie zabraknie wody.

Apel jak krzyk rozpaczy

Do tej pory – przyznaje Radosław Ślusarczyk, prezes stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot z Wilkowic – leśnicy byli głusi na sugestie i opinie środowisk, które stoją za tym apelem. Tymczasem chodzi o ochronę interesu publicznego. Pod apelem podpisali się nie tylko ekolodzy, lecz także osobistości ze świata nauki, jak hydrogeolog prof. Mariusz Czop z krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, dr Jerzy Parusel, specjalista z dziedziny leśnictwa i siedlisk przyrodniczych i dyrektor Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Pod apelem podpisał się też wiceburmistrz Andrychowa Wojciech Polak, szefowie działających na terenie tej gminy dwóch spółek wodociągowych oraz przedstawiciel Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego.

W czym rzecz? Leśnicy chcą wyciąć położony na stokach Łamanej Skały (szczyt w Beskidzie Małym) las, stanowiący naturalną ochronę źródlisk rzeki Wieprzówki oraz kilku innych okolicznych potoków. Tymczasem to właśnie z tej rzeki pochodzi woda dostarczana wodociągami mieszkańcom regionu. Funkcjonują na niej ujęcia zaopatrujące w wodę wiele tysięcy gospodarstw domowych, głównie w Andrychowie oraz Rzykach. Już teraz wody w rzece zaczyna okresowo brakować. Mieszkańcy narażeni są na jej poważne niedobory. Najgorsza sytuacja wystąpiła pod tym względem w 2012 roku, kiedy w wyniku suszy wyschła większość lokalnych cieków wodnych. Aż strach pomyśleć co się stanie, gdy las zniknie w miejscu, gdzie rzeka bierze swój początek.

I właśnie przed tym czarnym scenariuszem ostrzegają teraz naukowcy. Chodzi o naturalną retencję. Las zatrzymuje wodę deszczową. Dzięki niemu woda powoli „wsiąka” w grunt i gromadzi się w naturalnych podziemnych zbiornikach, które zasilają tryskające z ziemi źródła. Gdy nie ma lasu, woda bardzo szybko spływa po zboczu i od razu wpada do strumieni, powodując ich gwałtowny przybór. Gdy ulewa ustaje, poziom wody w potokach szybko spada. W takiej sytuacji deszczówka nie uzupełnia jednak podziemnych zbiorników i źródła wysychają. Jednym słowem – las zatrzymuje wodę i oddaje ją powoli. Bez niego górskie rzeki mają charakter okresowy (woda płynie w nich tylko po deszczach czy roztopach), a takie cieki nie są w stanie zaopatrywać w sposób optymalny i stabilny okolicznych mieszkańców w wodę.

„Liczne publikacje naukowe potwierdzają, że pozyskanie drewna, również w sytuacji kiedy nie jest ono prowadzone za pomocą zrębów zupełnych, wpływa negatywnie na stosunki wodne, zwiększając zarówno ryzyko okresowych powodzi, jak i niedoborów wody. Jest to skutkiem zarówno wycinania drzew, jak również naruszania stosunków wodnych na gruncie wskutek wykonywania dróg i szlaków zrywkowych powstających, aby te drzewa wywieźć z lasu” – czytamy w innym fragmencie apelu skierowanego do leśników.

Można powiedzieć, że to krzyk rozpaczy, bo już w 2019 roku, widząc jak strategiczną sprawą dla Andrychowa jest ochrona źródlisk rzeki Wieprzówki, tamtejszy samorząd zwrócił się do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie o poszerzenie Rezerwatu Madohora o sąsiadujący z nim obszar, na którym rzeka bierze swój początek. Propozycja dotyczyła powiększenia rezerwatu o dodatkowych niespełna 30 hektarów lasu.

Ponad 70 hektarów

Obejmujący partie szczytowe oraz zbocza Łamanej Skały rezerwat Madohora utworzono w 1960 roku staraniem profesora botaniki leśnej oraz ekologii lasu na wydziale leśnictwa Akademii Rolniczej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Rolniczy) Stefana Myczkowskiego. Ochroną objęte są tu cenne przyrodniczo stare świerkowe oraz bukowe drzewostany oraz inne liczne gatunki zagrożonych wyginięciem roślin i porostów, w tym nawet takie wpisane na „Czerwoną listę mchów zagrożonych w Polsce”. Rezerwat słynie też ze swoich wychodni skalnych, których wysokość dochodzi nawet do kilkunastu metrów. Obecnie teren rezerwatu obejmuje obszar ponad 70 hektarów, a w przeszłości był większy. Gdy go utworzono liczył 114 hektarów powierzchni, ale w późniejszych latach areał ten zmniejszono o ponad 40 hektarów.

– Obecna propozycja powiększenia to właściwie przywrócenie pierwotnej wielkości obszaru chronionego – tłumaczy Radosław Ślusarczyk, dodając jednak, że proponowany obszar, który miałby wejść w skład rezerwatu, nie pokrywa się w 100 procentach z terenami, które niegdyś tej ochrony zostały pozbawione. RDOŚ pozytywnie odniósł się do propozycji władz Andrychowa. Ekolodzy z Pracowni na rzecz Wszystkich Istot przyznają, że nie tylko poparł wniosek, ale zaproponował nawet objęcie ochroną jeszcze większego obszaru niż ten, który zasugerowali andrychowianie. W sumie rezerwat miałby powiększyć się o prawie 40 dodatkowych hektarów. Problem w tym, że do dzisiaj (minęły już cztery lata) nie zapadły w tej sprawie żadne wiążące decyzje. RDOŚ – tłumaczy Radosław Ślusarczyk – nie znalazł do tej pory pieniędzy na przeprowadzenie procedury związanej z powołaniem rezerwatu do życia (opracowania naukowe, badania, analizy itp.).

„Obecna postawa RDOŚ jest rozczarowująca” – czytamy na stronie stowarzyszenia z Wilkowic. Prace nad poszerzeniem rezerwatu utknęły w martwym punkcie. – Lasy Państwowe nie zmieniły planów wycinek na tym obszarze – tłumaczy Ślusarczyk. Tymczasem teren „przyszłego” rezerwatu do czasu aż nie zostanie objęty ochroną jest zwykłym lasem gospodarczym, gdzie prowadzona jest normalna gospodarka leśna, czyli pozyskiwane jest tam drewno. Może się więc okazać, że zanim rezerwat zostanie powiększony (jeśli w ogóle do tego dojdzie), leśnicy zdążą już wyciąć rosnące tam drzewa i pozbawić źródła Wieprzówki ochrony. Ewentualna decyzja RDOŚ w tej sprawie będzie więc spóźniona i okaże się przysłowiową musztardą po obiedzie. Stąd też apel do leśników, aby wstrzymali się z wyrębem. To, że wystosowano go właśnie teraz nie było kwestią przypadku.
Ekolodzy wyjaśniają, że kilka tygodni temu na obszarze, o który toczy się bój, rozpoczęto budowę leśnej „stokówki” – co może sugerować, że jest to przygotowanie do prac zrębowych (takie drogi służą do wywożenia drewna z lasu). Władze Andrychowa są tak zdeterminowane, aby ocalić ten ważny dla funkcjonowania miasta teren, iż skłonne są nawet zamienić się z Lasami Państwowymi gruntem. W zamian za las chroniący źródliska, chcą oddać leśnikom 30 hektarów należącego do miasta innego terenu.

Na razie leśnicy nie odnieśli się do tej propozycji ani też nie ustosunkowali się oficjalnie do wystosowanego do nich apelu o wstrzymanie wycinki. – Nabrali wody w usta i zachowują się cały czas tak, jakby sprawa ich w ogóle nie dotyczyła – podsumowuje Radosław Ślusarczyk. Sprawa nie jest jeszcze przegrana. Wszyscy zainteresowani ochroną źródlisk Wieprzówki mają nadzieję iż leśnicy wezmą w końcu pod uwagę ich apele i do czasu, aż teren nie zostanie objęty ochroną, drzewa nie zostaną wycięte. – Stawką jest woda dla Andrychowa. Trzeba bezwzględnie zwiększyć obszar ochronny dla zlewni Wieprzówki i Targaniczanki. To jest podstawowe źródło wody dla Andrychowa i okolic. Nie ma alternatywnych źródeł – przekonywał profesor Czop podczas niedawnego spotkania w andrychowskim ratuszu.