Projekty związane z infrastrukturą kanalizacyjną są uznawane za cele publiczne, co daje im priorytet i wiąże się z szeregiem ułatwień proceduralnych. Dzięki temu inwestycje w sieci kanalizacyjne mogą być realizowane w trybie uproszczonym, nawet bez zgody właścicieli terenów, przez które ma przebiegać inwestycja.
Zgodnie z art. 6 pkt 3 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, działania związane z budową oraz utrzymaniem infrastruktury służącej do zbierania, przesyłania, oczyszczania oraz odprowadzania ścieków są uważane za przedsięwzięcia służące celom publicznym. Projekty takie mogą korzystać z licznych udogodnień w stosunku do inicjatyw niepublicznych. Istotne jest to, że prace związane z budową kanalizacji są przeprowadzane w procedurach uproszczonych, a odpowiednie organy dysponują narzędziami ustawowymi umożliwiającymi ich realizację nawet bez zgody właścicieli terenów objętych planowaną inwestycją.
Budowa kanalizacji a ograniczenie praw do nieruchomości
Inwestor zobligowany jest do rokowań z właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości w celu uzyskania zgody na przeprowadzenie prac związanych z budową kanalizacji. W sytuacji braku porozumienia, może wystąpić o pozwolenie starosty na ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości poprzez zezwolenie na instalację infrastruktury kanalizacyjnej. Takie ograniczenie powinno pozostawać w zgodzie z lokalnym planem zagospodarowania lub, w razie jego braku, z decyzją lokalizacyjną wydaną przez organ, której na wniosek inwestora nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności.
Po ukończeniu budowy kanalizacji, teren powinien zostać przywrócony do pierwotnego stanu, chyba że jest to niemożliwe lub zbyt kosztowne; wtedy właściciel nieruchomości ma prawo do odszkodowania odpowiadającego wartości poniesionych szkód. Lokalizacja infrastruktury kanalizacyjnej może znacząco wpływać na sposób użytkowania terenu, co niejednokrotnie zmusza jego właściciela do żądania wykupienia praw do nieruchomości przez Skarb Państwa. Powinno to nastąpić, jeżeli dotychczasowe korzystanie z nieruchomości stało się niemożliwe.
Po wykonaniu prac, często ustanawiana jest tzw. służebność przesyłu, która upoważnia inwestora do wstępu na nieruchomość w celach konserwacyjnych i remontowych, z możliwością wypłaty jednorazowego lub okresowego wynagrodzenia. Służebność jest zapisywana w księdze wieczystej.
Budowa kanalizacji a wywłaszczenie
Wywłaszczenie nieruchomości w celu realizacji projektów kanalizacyjnych, takich jak budowa kolektorów ścieków, przepompowni czy oczyszczalni, jest stosunkowo rzadkie, lecz może mieć miejsce. Proces ten jest regulowany przez Ustawę o gospodarce nieruchomościami i są dla niego charakterystyczne następujące elementy:
- Określenie celu publicznego: na wstępie musi zostać ustalony cel publiczny, który uzasadnia wywłaszczenie; w omawianym przypadku jest to budowa infrastruktury kanalizacyjnej.
- Rokowania z właścicielem nieruchomości: przed wszczęciem formalnego postępowania wywłaszczeniowego inwestor (np. gmina, miasto) dąży do dobrowolnego nabycia nieruchomości, oferując właścicielom należność finansową lub nieruchomość zamienną.
- Decyzja o wywłaszczeniu: jeżeli rokowania okażą się nieskuteczne, po dwóch miesiącach inicjowane jest postępowanie wywłaszczeniowe. W jego trakcie przeprowadzana jest rozprawa administracyjna, po której starosta wydaje decyzję o wywłaszczeniu.
- Ustalenie odszkodowania: w decyzji wywłaszczeniowej zawarte jest odszkodowanie za przejętą nieruchomość, ustalone na podstawie wyceny rzeczoznawcy majątkowego.
- Wypłata odszkodowania: odszkodowanie zostaje wypłacone w ciągu 14 dni od dnia, gdy decyzja stała się wykonalna.
W przypadku zaniżenia odszkodowania, strona ma prawo dążyć do jego powiększenia. Odwołanie od decyzji składa się w terminie 14 dni od jej otrzymania, należy je skierować do organu wyższej instancji za pośrednictwem organu, który ustalił kwotę należności.
