Jedną z placówek kulturalnych w naszym regionie, która wychodzi naprzeciw potrzebom osób z niepełnosprawnościami czy innymi dysfunkcjami, jest Muzeum Śląskie w Katowicach. Placówka od lat likwiduje bariery i realizuje nowatorskie projekty z myślą o wszystkich odbiorcach kultury.
Muzeum Śląskie jest instytucją, która od wielu lat zajmuje się tak zwaną edukacją inkluzywną (przeznaczoną dla wszystkich) oraz problematyką dostępności. – Pierwszy obszar działań w tym zakresie to prowadzone regularnie, w ramach stałej oferty placówki zajęcia dla grup osób z niepełnosprawnościami – podkreśla pełniący obowiązki dyrektora Muzeum Śląskiego Karol Makles. – Drugi zakres działań to konsekwentnie realizowane od 2010 roku programy i projekty partycypacyjne, które mają na celu między innymi szkolenie kadry i doskonalenie oferty dla poszczególnych grup odbiorców. Natomiast trzeci obszar to działania badawcze, naukowe, realizowane w Dziale Edukacji we współpracy z Uniwersytetem Śląskim. Mają one na celu połączenie naszej wiedzy na temat grup, z którymi pracujemy oraz naszej przestrzeni z konkretnymi rozwiązaniami, które wprowadzamy. Wszystkie te działania prowadzimy również pod kątem rozwoju naszej placówki, która także jest instytucją badawczą.
Dostępność przestrzeni
Przestrzeń Muzeum jest bardzo przyjazna dla osób z niepełnosprawnością ruchową. Na parkingach znajdują się wyznaczone dla nich miejsca. Na terenie placówki można korzystać z podjazdów i wind, do dyspozycji są nawet dwa wózki inwalidzkie. W budynku głównym oraz administracyjnym na każdym piętrze zlokalizowane są toalety dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Na wszystkich wystawach znajdują się natomiast miejsca do siedzenia.
Audiodeskrypcja, tyflografiki
Z myślą o osobach niewidomych i słabowidzących, na urządzeniach przenośnych dostępne są bezpłatnie nagrania audiodeskrypcji wybranych dzieł. Z kolei w przestrzeniach galerii sztuki oraz na ekspozycji „Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów” umieszczone są tyflografiki, czyli graficzne odwzorowania obiektów w pomniejszonej skali, które można poznawać za pomocą dotyku. Ponadto wybrane rzeźby i instalacje są udostępniane do dotykania w obecności asystenta ekspozycji, po wcześniejszym umówieniu się. Na życzenie udostępniana jest makieta dotykowa wieży wyciągowej szybu Warszawa II. Osoby niewidome mogą także korzystać ze ścieżek dotyku, oprowadzania z audiodeskrypcją, warsztatów i innych wydarzeń programowych. W Muzeum dostępne są ponadto informator w alfabecie Braille’a oraz katalog wybranych dzieł w wersji wypukłej.
Dla głuchych i słabosłyszących
Z myślą o osobach głuchych i słabosłyszących, wszystkie wernisaże tłumaczone są na Polski Język Migowy, a pracownicy Muzeum szkolą się w zakresie komunikacji w PJM na różnych poziomach. Odbywają się też wykłady w Polskim Języku Migowym – w ramach cyklów „Prawdy i mity o kulturze Głuchych” oraz „Motywy znane i lubiane”. Ponadto stanowiska kasowe, recepcja oraz audytorium wyposażone są w pętlę indukcyjną (jeden ze środków wspomagania słuchu).
Zajęcia dla szkół specjalnych
Z myślą o szkołach specjalnych i integracyjnych, Muzeum Śląskie oferuje zajęcia przystosowane do indywidualnych wymagań i możliwości konkretnej grupy. Zapraszani są szczególnie uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną, niewidomi i słabowidzący, głusi i słabosłyszący oraz w spektrum autyzmu. Temat i forma zajęć, po wcześniejszej konsultacji telefonicznej, są dostosowywane do potrzeb grupy.
Muzeum pamięta również o potrzebach uczniów pochodzących z Ukrainy. Z myślą o nich do wybranych lekcji muzealnych przygotowane zostały materiały w języku ukraińskim. – Jeżeli przychodzą do nas grupy szkolne, w których są dzieci mówiące po ukraińsku, mamy też wspierającego edukatora, który pomaga tym uczniom na zajęciach – mówi Dagmara Stanosz, antropolożka kultury i koordynatorka projektów dotyczących inkluzywności.
W Muzeum odbywają się również zajęcia dla dorosłych z dysfunkcjami intelektualnymi, w spektrum autyzmu i wykluczonych społecznie.
Projekty – również międzynarodowe
Oprócz standardowych działań związanych z dostępnością, Muzeum Śląskie konsekwentnie realizuje projekty partycypacyjne w tym temacie. – W ramach pierwszego projektu, w 2010 roku, pracowaliśmy z grupą osób niewidomych. Muzeum wprowadziło wówczas pierwszą w Polsce tak zwaną ścieżkę dotyku. Od tamtego czasu te działania cały czas są rozwijane i ulepszane we współpracy ze środowiskiem osób niewidomych i głuchoniewidomych – opowiada koordynatorka Dagmara Stanosz. – Natomiast od 2016 roku konsekwentnie pracujemy ze środowiskiem osób głuchych, uwzględniając problematykę kultury głuchych. W tym obszarze wiele działań zostało zrealizowanych wspólnie z osobami głuchymi ze Śląska, Polski i Europy – bo nasze projekty mają również charakter międzynarodowy. Trzecią grupą są osoby w spektrum autyzmu, z tym że działania z myślą o nich wciąż udoskonalamy. Jest to obszar, który będziemy jeszcze rozwijać, bo wymaga on specyficznego podejścia pod kątem przestrzeni i dostosowania instytucji dla indywidualnego zwiedzającego. W przypadku dużej wrażliwości tych osób na bodźce i zróżnicowania ich osobowości, nie jest to zadanie proste. Grupą, którą od kilku lat również bierzemy pod uwagę, są osoby w spektrum demencji, w tym z chorobą Alzheimera. Działania z myślą o nich prowadzone są na etapie pilotażowym w ramach projektów z unijnego programu edukacyjnego Erasmus+.
Język migowy na równych prawach
Kluczowym projektem Muzeum Śląskiego w obszarze dostępności była „Głusza” – przedsięwzięcie naukowo-wystawienniczo-edukacyjne. – Na jego pierwszym etapie stworzyliśmy sieć współpracy z instytucjami naukowymi i szkołami. W drugiej kolejności prowadziliśmy badania terenowe w grupie osób głuchych posługujących się językami migowymi. Natomiast w trzecim etapie zorganizowaliśmy wystawę, która była pierwszą wystawą w Europie na temat kultury głuchych – wyjaśnia p.o. dyrektora Karol Makles.
Był to flagowy projekt placówki, który dał możliwość wypracowania sposobu myślenia o grupach mniejszościowych i o tym, jak włączać je do oferty muzealnej. – Cały czas rozwijamy ten projekt, ponieważ materiały, które zostały zebrane dla potrzeb wystawy, pracują teraz w innych miejscach – wyjaśnia Dagmara Stanosz. – Pokazujemy naszą aplikację projektową na uniwersytetach czy w innych miejscach, w których opowiadamy o kulturze głuchych. Dzięki mini oprogramowaniu możliwe jest rozdysponowywanie tych treści na monitory i urządzenia multimedialne, by móc budować nowe przestrzenie dla takich wystaw, dokładając na przykład obiekty związane ze sztuką czy program artystyczny.
Co niezwykle ważne, projekt „Głusza” umożliwił wprowadzenie na równych prawach języków migowych i fonicznych. – Wszystkie treści na tej wystawie dostępne były w języku polskim i angielskim w formie pisanej, ewentualnie audio, a także w Polskim Języku Migowym oraz International Sign, czyli międzynarodowym języku migowym – tłumaczy Dagmara Stanosz. – Wystawa ta pokazała, że język migowy może i powinien funkcjonować na równych prawach wobec innych języków obcych w Muzeum. Cały ten projekt był dla nas bardzo istotny. Byliśmy więc bardzo dumni, gdy został wyróżniony w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2024.
– Wszystkie nasze działania mają na celu jeszcze większe zrozumienie potrzeb naszych odbiorców i przekazanie tej wiedzy środowisku muzealnemu, środowisku projektantów, architektów, ludziom, którzy z nami współpracują – po to, żeby kolejne projekty były budowane bardziej inkluzywnie – podsumowuje p.o. dyrektora Karol Makles.
