Rozwód jest jednym z największych, spośród wielu innych, zagrożeń dla współczesnej rodziny. Często traktowany jest jako nieuchronna konsekwencja płytkich i powierzchownych więzi międzyludzkich. Stanowi zjawisko coraz bardziej powszechne, stąd też jest problemem wielu tysięcy współczesnych rodzin.
Z psychologicznego punktu widzenia ważniejszy od formalnego rozwodu jest często sam moment rozstania się ludzi. Decyzja o podjęciu tego kroku i jego realizacja stanowią najbardziej dramatyczne momenty kończące w rzeczywistości wspólnotę małżeńską. Rozstanie i rozwód nigdy jednak nie następują nagle. Często poprzedzają je miesiące, a nawet lata ciągłych konfliktów i nieporozumień. W rodzinach narastają konflikty i napięcia, które sprawiają, że związki małżeńskie stają się instytucją przykrą i uciążliwą, a niekiedy nawet bardzo komplikującą życie.
Osobowość, jako czynnik wpływający na stan psychiczny małżonków, ma ogromne znaczenie w procesie rozwodowym. Od wrażliwości emocjonalnej, odporności na trudne sytuacje, umiejętności podejmowania optymalnych decyzji i wielu innych cech oraz ich wzajemnych powiązań zależy stan psychiczny rozwodzących się. Zatem sfera emocjonalna nabiera szczególnie ważnego znaczenia w trakcie rozwodu. W tym okresie człowiek doświadcza wszelkich możliwych emocji.
Podejmując kwestię rozwodu jako ważnego problemu współczesnych rodzin, pragnę zwrócić szczególną uwagę na wpływ, jaki wywiera on na dziecko. Bardzo trudny, obfitujący w wiele problemów jest proces socjalizacji i wychowania dziecka w rodzinie pozostającej w stanie rozpadu. Dzieci wychowywane w takich rodzinach mają znacznie utrudnione prawidłowe wejście w rolę ucznia, kolegi, syna czy córki. Już bowiem na początku swej drogi życiowej stają przed barierami nie do przezwyciężenia, wynikającymi z niedostatku uczuć, zaburzeń emocjonalnych i zdrowotnych oraz innych niekorzystnych czynników sytuacyjnych. Rozwód rodziców jest procesem silnie oddziałującym na dzieci zarówno w czasie jego trwania, jak i wiele lat później. W dużym stopniu kształtuje charakter, postawy, samoocenę oraz wyznacza rodzaje związków interpersonalnych podejmowanych przez dziecko w dalszym okresie jego życia. Niezależnie od wcześniejszej organizacji życia rodzinnego i spełnianych przez rodzinę funkcji, rozwód rodziców jest dla dziecka wielką tragedią życiową, dramatem wewnętrznym wywierającym niezmiernie szkodliwy wpływ na jego psychikę. Jest źródłem nerwic, depresji, stanów lękowych, poczucia krzywdy i kompleksów.
Dziecko do swojego prawidłowego rozwoju potrzebuje ojca i matki. Nikt nie jest w stanie ich zastąpić. Dziecko boi się konfliktów między rodzicami. Zatraca wówczas poczucie bezpieczeństwa, obawia się, że traci ojca lub matkę. W rodzinach o większej kulturze ogólnej i pedagogicznej konflikty i sprzeczki na ogół rozwiązywane są wtedy, kiedy dziecko nie słyszy i nie widzi zwaśnionych rodziców. Jednak bywają też sytuacje, kiedy rodzice nie biorą pod uwagę obecności zrozpaczonego dziecka, które kocha przecież i ojca, i matkę. Kiedy więc słyszy, że toczy się o nie swoisty przetarg: „odejdziesz, to nie oddam ci dziecka, nie pozwolę na kontakt z nim”, jest przerażone, bo nie wyobraża sobie, co będzie, kiedy straci jedno z rodziców. Bywa jednak i tak, że obie strony mówią, że nie wezmą dziecka w przypadku rozwodu. Zrozpaczone dziecko zadaje sobie wówczas pytanie – a co będzie ze mną? Okrucieństwo zwaśnionych rodziców przybiera skrajną formę także wówczas, kiedy dziecko ma dokonać wyboru, czy zostanie z ojcem, czy z matką. Jeśli wybierze jedno z nich, to drugie czuć się będzie zawiedzione, pokrzywdzone, a ono poczuje własną winę. Niektórzy rodzice dopuszczają się w tej sytuacji do niemoralnej praktyki przekupywania dziecka. Chcąc zyskać jego względy, aby w tym przetargu przeciągnąć je na swoją stronę, zasypują je prezentami i obietnicami. Takie postępowanie w trudnej, stresującej sytuacji budzi w dziecku najczęściej odrazę.
W życiu dziecka występują dwa dramatyczne momenty. Pierwszym jest konflikt małżeński poprzedzający rozwód, drugim wzrastanie dziecka w rodzinie niepełnej. Nawet jeśli rodzice rozwiodą się już i jedno z ich wyprowadza się z domu, dzieci długi czas mają nadzieję na jego powrót. Wierzą, że rodzice znowu będą razem. Do absolutnego „zdruzgotania”, załamania dochodzi wówczas, gdy któreś z rodziców postanawia założyć nową rodzinę, wiąże się z kimś innym – wtedy nadzieje się nie spełniają i do dzieci dociera prawda, że rodzice już nigdy nie będą razem – to powoduje kolejny wstrząs.
W trakcie spotkań realizowane są również tematy:
- ● co to jest alienacja rodzicielska, zespół alienacji rodzicielskiej,
- ● jakie mogą zaistnieć konsekwencje rozwodu/ rozstania dla rozwoju dzieci,
- ● jak pomóc dziecku zaakceptować rozstanie rodziców,
- ● jak radzić sobie z trudną sytuacją rozwodu/ rozstania,
- ● jak radzić sobie w sytuacji konfliktu z byłym mężem/żoną,
- ● jak skutecznie, bezkonfliktowo rozmawiać z byłym mężem/żoną,
- ● jak uchronić dziecko i siebie w sytuacji rozstania/separacji/rozwodu,
- ● jak radzić sobie ze złością, napięciem-rodzice nauczą się kontrolować, redukować złość.
Wśród reakcji emocjonalnych dzieci na rozpad rodziny wyodrębnia się pięć faz, w których dziecko przystosowuje się do nowej sytuacji życiowej. Pierwszą jest „zaprzeczanie”, odmowa przyjęcia przez dziecko wiadomości o rozwodzie i utracie rodziców. Następuje wtedy izolacja od otoczenia, zwłaszcza osób dorosłych, z którymi nie chce ono rozmawiać. Druga faza to okres „złości” i „gniewu”. Dziecko zdaje już sobie sprawę, że rodzice się rozwodzą i usiłuje z tym walczyć, przede wszystkim przez okazywanie złości bezpośrednio rodzicom, ale również nauczycielom, kolegom i innym osobom z otoczenia. Trzecia faza to „godzenie się”. Dziecko usiłuje swoim zachowaniem pogodzić rodziców, a gdy nie osiąga celu, zaczyna się „faza depresji”. Dziecko wycofuje się z walki, czuje się bezradne, przygnębione, apatyczne, zamyka się w sobie. Czasem ma poczucie winy za rozwód rodziców. Po pewnym czasie następuje faza „pogodzenia się”. Dziecko już wie, że sytuacja jest nieodwracana i uczy się bycia tylko z jednym z rodziców. Przyzwyczaja się do okresowych spotkań z drugim rodzicem i stara się zaakceptować sytuację.
Nie wszystkie dzieci jednakowo przechodzą przez wszystkie fazy przystosowania się do rozpadu rodziny, a także trzeba zaznaczyć, że większość dzieci nie potrafi lub nie chce zaakceptować decyzji o rozwodzie swoich rodziców. Nawet w przypadku, gdy któreś z rodziców było niedobre, a nawet brutalne, jego odejście jest bardzo bolesnym przeżyciem dla dziecka, które jest silnie przywiązane do obojga rodziców i nie chce tracić żadnego z nich. Mówiąc o sytuacji rodziny w rozwodzących się małżeństwach należy z całą pewnością wyrazić pogląd, że chociaż dziecko często nie potrafi zrozumieć przyczyny dramatów rodzinnych, to sytuację tę głęboko psychicznie przeżywa i są to bardzo traumatyczne odczucia. W związku z tym z reguły staje się niewinną ofiarą podejmowanych przez rodziców decyzji rozwodowych.
Niestety, bardzo często niewielu rodziców potrafi wznieść się poza emocje związane z rozwodem, aby rzeczywiście z troską zadbać o dzieci. Znacznie częściej dziecko wciągane jest w atmosferę konfliktów, wzajemnych żalów i pretensji. Niewątpliwie najbardziej racjonalne byłoby także działanie rodziców, którzy rozwodząc się ze sobą, chcieliby pamiętać, że rozwód nie dotyczy w istocie dzieci, że żadne z rodziców od nich nie odchodzi, że rozchodzą się ze sobą jako małżeństwo, ale nie z dziećmi. Małżeństwo nie jest przecież tożsame z rodzicielstwem.
Nie ma w tej sytuacji rozwiązania, które będzie idealne, zawsze wybieramy mniejsze zło. Jak to robić? Jak pomóc dziecku poradzić sobie z sytuacją rozpadu rodziny? Jak ograniczyć negatywny wpływ tego trudnego wydarzenia na dzieci? Co się dzieje z dzieckiem, gdy jego dotychczasowy świat się rozpada? Co przeżywa? Jak mu pomóc? Jak z nim rozmawiać? Co mówić, a czego nie mówić? Na te oraz inne pytania udzielam odpowiedzi uczestnikom spotkań warsztatowych dla rodziców, którzy zamierzają się rozwieść albo – jeśli nie są małżeństwem – rozstać lub pozostają w separacji.
Serdecznie zapraszam
Renata Raczyńska
Psychoterapeuta
Stały mediator sądowy
Ośrodek Psychoterapii, Mediacji i Pracy z Rodziną
Bielsko-Biała, ul. Warszawska 5 (II piętro, p. 217)
tel. 517 301 547
www.psychoterapeuta-seksuolog.com.pl
www.mediator-raczynska.pl
