A miało być tak pięknie… Czyste powietrze – puste portfele?

Ceny gazu wystrzeliły w górę. Osoby ogrzewające tym paliwem mieszkania i domy z niepokojem czekają, co przyniesie przyszłość.
Wraz ze wzrostem cen nośników energii, coraz popularniejsze staje się pojęcie „ubóstwa energetycznego”. Chodzi o stan względnego niedostatku, w którym „gospodarstwa domowego nie stać na energię lub usługi energetyczne, w celu zapewnienia sobie podstawowych, codziennych potrzeb, takich jak ogrzewanie, klimatyzacja, gotowanie, oświetlenie itp.”

Według oficjalnych danych dotyczy to już co najmniej 6 procent gospodarstw domowych w kraju, choć eksperci twierdzą, iż są to mocno zaniżone dane. W państwach znacznie bardziej rozwiniętych z ubóstwem energetycznym zmaga się bowiem nawet 10 procent gospodarstw domowych.
Problem jest poważny, a z roku na rok będzie przybierał na sile. Dyskusja o tym, jak temu przeciwdziałać wywiązała się niejako mimochodem na styczniowej sesji Rady Miejskiej w kontekście batalii o czyste powietrze. Bielski samorząd prowadzi ją od ponad dekady. Zadanie z pozoru proste: wyeliminować z miasta jak najwięcej (najlepiej wszystkie) nieekologicznych węglowych „kopciuchów”. W ostatnich latach Ratusz zwielokrotnił te wysiłki. Z miejskiej kasy przeznaczane są grube miliony na dopłaty dla właścicieli prywatnych budynków i mieszkań, decydujących się wymienić stary piec węglowy na bardziej ekologiczne źródło ogrzewania. W prawie stu procentach gospodarstwa domowe przechodzą na ogrzewanie gazowe. Miasto na potęgę ruguje też „kopciuchy” z własnych zasobów mieszkaniowych (w tym wypadku budynki komunalne podłącza się najczęściej do miejskiej sieci ciepłowniczej). Kosmiczne ceny gazu mogą jednak zahamować ten proces i zniechęcić właścicieli budynków do pozbywania się pieców węglowych. Ba, nawet ci, którzy już przeszli na gaz, mogą teraz chcieć wrócić do pieców węglowych.

Przeciwdziałać takim zjawiskom miał uchwalony przez Radę Miejską w sierpniu 2019 roku „Miejski Program związany ze zmianą ogrzewania”. Miasto może dopłacać prywatnym osobom do rachunków za ogrzewanie, jeśli ci zdecydują się na wymianę pieca węglowego na gazowy lub inne ekologiczne źródło ogrzewania. O takie wsparcie mogą się ubiegać osoby, które zrobiły to po 1 stycznia 2019 roku. Jest im refundowana z budżetu miasta różnica pomiędzy ceną zakupu tańszego węgla a droższego gazu (lub ciepła sieciowego).

Jednak już od dłuższego czasu radni z klubu Niezależni.BB sugerują, że program dopłat nie działa dobrze. Nie spełnia w ich ocenie swojego zadania i nie zachęca do rezygnacji z węgla. Zwłaszcza teraz, gdy gaz jest coraz droższy. Problem sprowadza się do tego, iż dopłaty udzielane są w formie wsparcia socjalnego w oparciu o przepisy Ustawy o pomocy społecznej. Osoba ubiegająca się o dopłatę musi więc spełnić kilka określonych w ustawie wymogów, w tym poddać się procedurze wywiadu środowiskowego. To może zniechęcać wielu potencjalnych zainteresowanych uczestnictwem w programie do złożenia wniosku o dopłatę. W trakcie wywiadu zbierane są bowiem szczegółowe informacje o dochodach rodziny, panującej w niej sytuacji, warunkach mieszkaniowych i majątkowych, a nawet sprawach dotyczących stanu zdrowia czy uzależnień. Osoby, które nie znajdują się w naprawdę trudnym położeniu finansowym, po prostu nie chcą wizyty pracownika socjalnego, który będzie ich o to wszystko wypytywał. Z pomocy korzystają raczej osoby, które już są podopiecznymi Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej nie zaś te, które po prostu – zachęcone przez miasto – pozbyły się pieca węglowego, a teraz muszą słono płacić za gaz.
A przecież program nie miał być projektem socjalnym, przygotowanym z myślą o ludziach żyjących w stałym niedostatku. Dlatego też część radnych od dawna postuluje, aby dopłaty do ogrzewania były udzielane w innym trybie niż ten wynikający z przepisów Ustawy o pomocy społecznej. Tak aby zainteresowani nie musieli być poddawani procedurze wywiadu środowiskowego. Ubóstwo energetyczne nie musi bowiem – w myśl tych sugestii – być równoważne ze stanem niedostatku.
W tym tonie radni wypowiadali się także podczas styczniowej sesji. Po raz kolejny podnoszono, że w małopolskich gminach (zwrócił na to uwagę między innymi radny Tomasz Wawak) dopłaty są udzielane bez potrzeby przeprowadzania wywiadu środowiskowego. Konkluzja dyskusji była jednak taka, iż do czasu, aż pojawią się jakieś odgórne, systemowe uregulowania prawne, w Bielsku-Białej takich rozwiązań jak te obowiązujące na przykład w Krakowie wprowadzić się nie da. Bo choć żyjemy w kraju, w którym wszędzie obowiązują te same przepisy, to jednak prawo to jest w różnych województwach interpretowane w różny sposób.

Wojewoda śląski kwestionuje nawet to, że bielski samorząd w ogóle wprowadził dopłaty do rachunków za ogrzewanie dla tych, którzy pozbędą się „kopciucha”. W grudniu 2020 roku wojewoda złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, w której wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem uchwały bielskiej Rady Miejskiej z sierpnia 2019 roku. WSA przyznał rację bielskim samorządowcom, uznając skargę wojewody za niezasadną. Wojewoda odwołał się do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Na razie nie ma jeszcze wyznaczonego terminu rozprawy.

Na szczęście dla tych, którzy korzystają w Bielsku-Białej z dobrodziejstwa dopłat (lub zamierzają się o nie starać) wojewoda nie uchylił wspomnianej uchwały w trybie rozstrzygnięcia nadzorczego, tylko skierował sprawę do sądu administracyjnego. Dzięki temu do czasu aż w przedmiotowej sprawie nie zapadnie prawomocny wyrok, program dopłat może być w stolicy Podbeskidzia realizowany na zasadach przyjętych przez Radę Miejską w 2019 roku.