Batalia o herb – śląskie to nie tylko Śląsk

Radni sejmiku odrzucili ostatnio petycję w sprawie zmiany herbu województwa śląskiego. Chodziło o to, aby herb uwzględniał również tradycje ziem przynależnych historycznie do Małopolski. Skąd ta niezgoda?

Sprawa nie jest nowa, dyskusja na ten temat toczy się od ponad dwóch dekad, właściwie od momentu ostatniej reformy administracyjnej kraju z 1999 roku. Na jej mocy powołano do życia 16 województw, w tym województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. W 2001 roku uchwałą sejmiku przyjęło ono swój herb. Przedstawia złotego orła górnośląskiego bez korony w błękitnej tarczy herbowej. Symbolika nawiązuje do tradycji heraldycznej książąt górnośląskich. Śląskie godła zmieniały się w ciągu stuleci, lecz zawsze był tam złoty orzeł na niebieskim polu. Herb ten nawiązywał do znaku i barw używanych przez księcia opolskiego Władysława Opolczyka. Autorką obecnego herbu jest Barbara Widłak. Jej projekt odwołuje się wyłącznie do heraldyki kojarzonej z krainą geograficzną zwaną obecnie Górnym Śląskiem (podobny herb ma województwo opolskie, będące jedną z części tej krainy).

Dyskryminacja?

Rzecz w tym, że ponad połowa ziem obecnego województwa śląskiego to tereny przynależne historycznie do Małopolski. Przy czym historycznymi konotacjami nie należy zbytnio szermować, bo granice poszczególnych krain, ziem i księstw zmieniały się w ciągu stuleci. Weźmy choćby księstwo oświęcimskie (Biała i jej okolice czy Żywiecczyzna leżą na jego dawnym obszarze). Jeszcze do drugiej połowy XV wieku znajdowało się w kręgu oddziaływania wpływów śląskich (czeskich), a nie małopolskich. Z kolei tereny, na których dziś leżą Katowice, wchodziły w tamtych czasach w skład Małopolski.
Nie rozwodząc się zbytnio nad przeszłością można jednak przyjąć, iż faktycznie przynajmniej połowę terenów obecnego województwa śląskiego trudno uznać za ziemie etnicznie śląskie. Tymczasem symbolika województwa odnosi się wyłącznie do śląskiej tradycji heraldycznej. To zdaniem autorów petycji jest nie do zaakceptowania. W mocnych słowach wskazują, iż takie traktowanie sporej części mieszkańców województwa jest przejawem dyskryminacji ze strony apologetów śląskości.

O problemie mówiono od dawna, ale obecna próba zmiany symboliki była pierwszym oficjalnym wystąpieniem mającym na celu zmianę istniejącego status quo. Kwestia ewentualnego skorygowania wyglądu herbu leży w gestii samorządu wojewódzkiego. To właśnie tam Stowarzyszenie Beskidzki Dom skierowało swoją petycję, pod którą podpisało się też wiele innych organizacji i stowarzyszeń społeczno-regionalnych reprezentujących różne regiony wschodniej części województwa śląskiego. Znalazły się wśród nich: Związek Podhalan Odział Górali Żywieckich, Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, Niezależni.BB, Beskidzkie Towarzystwo Oświatowe, Towarzystwo Miłośników Ziemi Bestwińskiej, Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego, Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej, Towarzystwo Miłośników Sosnowca i Związek Zagłębiowski. Jednym słowem nie jest to tylko podbeskidzka inicjatywa.

Potrzeba debaty

Autorzy petycji zaproponowali dwie propozycje wyglądu nowego herbu województwa śląskiego. Jedna to herb z dwu, a druga z czwórdzielną tarczą, na której umieszczono zarówno barwy Śląska, jak i Małopolski (pierwsze to złoty orzeł bez korony na niebieskim tle, drugie to srebrny orzeł w koronie na tle czerwonym).

Projekty te opracowali historycy i heraldycy już dawno temu. Były już na stole w 2001 roku, gdy sejmik podejmował uchwałę o wyborze godła. Wybrano jednak propozycję odnoszącą się jedynie do śląskiej tradycji, a argumentację jaką uzasadniano ten wybór można sprowadzić w dużym uproszczeniu do stwierdzenia, że – skoro województwo nazywa się „śląskie”, to powinno się pieczętować herbem Śląska.

Głosowanie nad petycją pokazało, że część radnych – i to wcale niemała – dostrzega potrzebę zmiany. Wniosek poparło nawet dwóch rodowitych Ślązaków reprezentujących w sejmiku Pszczynę oraz Gliwice. Z kolei przeciwni przyjęciu petycji byli niektórzy z radnych reprezentujących Podbeskidzie, czyli także małopolski pierwiastek obecnego województwa śląskiego. Jednym z nich był Klaudiusz Komor z Bielska-Białej. Jak uzasadnia swoją decyzję?

– Przekonały mnie słowa marszałka oraz innych kolegów, którzy uważają, że temat jest zbyt poważny i istotny, aby załatwiać go jedną petycją. W skład obecnego województwa wchodzi wiele regionów i gdyby każdy z nich zaczął składać podobne petycje, to znalezienie konsensusu w takiej sytuacji byłoby trudne – tłumaczy Klaudiusz Komor.

Dodaje, że marszałek zaproponował, aby radni zajęli się tym problemem w ramach szerszej debaty, podczas której na spokojnie można będzie przedyskutować poruszoną w petycji kwestię. – Chodzi o to, aby wypracować jakiś kompromis, uwzględniający argumenty wszystkich mieszkańców województwa – dodał Komor. – Nie jestem przeciwny tej idei, ale uważam, że powinno to być przemyślane i przedyskutowane, aby można było wypracować satysfakcjonujący wszystkich konsensus, wolny od partyjnych czy politycznych podziałów – wyjaśnił swój punkt widzenia.

Prawie identyczną argumentację przedstawił reprezentujący Żywiecczyznę radny wojewódzki Hubert Maślanka. Wstrzymał się od głosu, lecz nie krył, że i w jego ocenie sprawa jest zbyt złożona i poważna, aby załatwiać ją w taki sposób. On też uważa, iż ewentualną zmianę herbu województwa powinna poprzedzić szeroka debata. Taka debata właściwie już się rozpoczęła. Z wypowiedzi Huberta Maślanki wynikało bowiem, że rozmawiał już z autorami petycji i zaprosił ich na najbliższe posiedzenie komisji ds. równego traktowania, dialogu obywatelskiego i wielokulturowości sejmiku, które odbędzie się 12 grudnia. Będzie to okazja – jak tłumaczył – aby na spokojnie, rzeczowo, bez politycznych sporów przedyskutować poruszaną kwestię.

Sprawa nie jest więc zamknięta, a wręcz przeciwnie – dyskusja na ten temat dopiero się zaczyna. Autorzy petycji nie kryją, że negatywna decyzja radnych ich nie zniechęca i nie zamierzają odpuścić. – To nie jest nasze ostatnie słowo. Lawiny raz ruszonej nie zatrzymacie. Świat nie kończy się na sejmiku, tym bardziej, że niedługo skończy się jego kadencja. Będziemy działać dalej! – można przeczytać na Facebooku Stowarzyszenia Beskidzki Dom. Odrzucenie petycji może nawet niechcący pomóc ich sprawie. Szum, jaki wywołała decyzja radnych sprawił, iż o problemie zaczęto mówić głośno.

Szkoda tylko, że autorzy petycji nie zostali nawet zaproszeni, aby móc przedstawić radnym swoje racje. – Petycja została odrzucona „na szybko” i „po cichu” – czytamy w mediach społecznościowych Stowarzyszenia Beskidzki Dom. Grzegorz Wnętrzak ze stowarzyszenia mówi, że o tym, iż taki punkt będzie w ogóle procedowany wnioskodawcy dowiedzieli się nieoficjalnie w ostatniej chwili.