Bielsko ułanami stało

W mieście u podnóża Beskidów przez pewien czas stacjonował jeden z najbardziej legendarnych pułków kawalerii II Rzeczpospolitej. To w nim służył Henryk Dobrzański, znany powszechnie jako major „Hubal”.

Brawurowa szarża

Właściwie jedynym dostrzegalnym śladem, jaki pozostał w Bielsku-Białej po kawalerzystach, są nagrobki na zabytkowym cmentarzu wojskowym (przedwojenny cmentarz garnizonowy) na osiedlu Wojska Polskiego. Na wielu z nich widnieją inskrypcje z nazwą „2 Pułk Szwoleżerów”. Na szczególną uwagę zasługuje przymiotnik „Rokitniańskich”, jaki również znalazł się w nazwie tej jednostki. Pochodzi od wsi Rokitna na Ukrainie, gdzie 13 czerwca 1915 roku ułani z 2 szwadronu II Brygady Legionów Polskich dowodzeni przez rotmistrza Zbigniewa Dunin-Wąsowicza wykonali szarżę na potrójne, silnie ufortyfikowane okopy rosyjskie. Szarża przeszła do legendy i zaliczana jest do najświetniejszych tradycji polskiej kawalerii. W przedwojennej Polsce atak konnicy pod Rokitną wymieniany był jednym tchem ze słynną szarżą pod Somosierrą z czasów napoleońskich. Pod silnym ogniem armat oraz karabinów maszynowych ułani śmiałym atakiem zdobyli rosyjskie umocnienia. W natarciu wzięło udział około 100 jeźdźców, z czego 15 zginęło (w tym dowodzący natarciem oraz jego zastępca), a większość odniosła rany (w niektórych źródłach stoi nawet, że jedynie trzech kawalerzystów wyszło z szarży bez szwanku). Wszystko trwało około 15 minut. Szarża nie została należycie wykorzystana, bo piechota nie zdążyła zająć zdobytych okopów, do których powrócili wyparci przez ułanów Rosjanie. Ciała poległych zostały nazajutrz pochowane z honorami na cmentarzu w pobliskiej wsi Rarańcza. Po wojnie ten teren przypadł w udziale Rumunii. Dzięki porozumieniu między rządami obu krajów zwłoki ułanów zostały w 1923 roku ekshumowane i przewiezione do Krakowa, gdzie zostały pochowane na cmentarzu Rakowickim. Była to ogromna patriotyczna uroczystość, w której udział wzięli między innymi marszałek Józef Piłsudski oraz biskup krakowski Adam Sapieha. Wszyscy uczestnicy legendarnej szarży zostali odznaczeni – za życia lub pośmiertnie – orderami Virtuti Militari.

Pamięć o szarży przetrwała między innymi w oryginalnych słowach pieśni „Czerwone Maki na Monte Cassino” (w obecnie wykonywanej wersji słowo Rokitna zastąpiły Racławice) oraz w inskrypcji na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. W okresie międzywojennym o tym brawurowym ataku ułanów powstawały filmy, sztuki teatralne i słuchowiska radiowe. W 1934 roku Wojciech Kossak namalował znany obraz „Szarża pod Rokitną”.

Pobyt w koszarach

Co to ma wspólnego z Bielskiem i Białą? Otóż w listopadzie 1915 roku powstał 2 Pułk Ułanów Legionów Polskich, w którego skład wszedł także szwadron biorący udział w szarży. W 1916 roku pułk odmówił – jak większość legionistów – złożenia przysięgi na wierność cesarzowi, w efekcie czego został rozwiązany. Jednak już w listopadzie 1918 roku – po upadku Austrii – został odtworzony w koszarach na Zakrzówku w Krakowie, jako 2 Pułk Ułanów Wojska Polskiego. Od samego początku jego ułani brali udział w walkach o granice. Między innymi walczyli pod Lwowem. Natomiast dwa szwadrony wzięły udział w wojnie polsko-czechosłowackiej w 1919 roku. Jeźdźcy patrolowali między innym linię Wisły, dokonywali wypadów zwiadowczych za linie wroga oraz walczyli w bitwach pod Skoczowem oraz Kończycami. Ich sława budziła respekt w czeskich szeregach.

W tym czasie jednostka nosiła już nazwę 2 Pułk Szwoleżerów, do której szybko dodano przydomek „Rokitniańskich”. Od połowy 1919 roku miejscem koncentracji pułku było właśnie Bielsko i jego okolice. Trudno powiedzieć, dlaczego szwoleżerów umiejscowiono w Beskidach, zwłaszcza, że w tym czasie brali udział w przejmowaniu i zabezpieczaniu odzyskanego przez nasz kraj Pomorza. Między innymi jeden ze szwadronów wziął udział w lutym 1920 roku w odbywającej się w Pucku uroczystości zaślubin Polski z Bałtykiem. W okresie wojny polsko-bolszewickiej pułk walczył głównie na Ukrainie, gdzie toczył boje między innymi ze słynną Armią Konną Siemiona Budionnego. W czasie całej kampanii brał udział w ponad 30 bitwach i potyczkach, tracąc w boju ponad 100 żołnierzy i oficerów.

Jesienią szwoleżerowie powrócili do Bielska. Stacjonowali – i może to jest klucz do zrozumienia, dlaczego właśnie stolica Podbeskidzia była ich miejscem – w koszarach na Leszczynach. Powstały one na początku XX wieku właśnie z myślą o zakwaterowaniu kawalerii. Sztab armii austriackiej uznał bowiem, iż w rejonie Bielska powinna stacjonować „mobilna” konna jednostka. Budowa koszar była wielkim wysiłkiem dla miasta, a udział w przedsięwzięciu wzięły liczące się w regionie firmy budowlane. Projekt zakładał, iż koszary pomieszczą trzy szwadrony jazdy, sztab oraz szkołę podoficerską. Stąd też oprócz budynków koszarowych, mieszkalnych i magazynowych pobudowano na Leszczynach stajnie dla koni oraz kryte ujeżdżalnie. W 1903 roku zakwaterowany został tam 2 Dywizjon 3 Dolnoaustriackiego Regimentu Dragonów imienia Króla Saksonii Alberta. Siedem lat później ich miejsce zajął 2 Dywizjon 3 Galicyjskiego Regimentu Ułanów Arcyksięcia Karola. Obiekt doskonale nadawał się więc dla polskich szwoleżerów (obecnie stacjonuje w nim 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy). Przy czym Bielsko było jednym z miejsc ich dyslokacji. Tu stacjonowało między innymi dowództwo pułku i jeden z jego szwadronów. Pozostałe rozlokowano w Bochni i Pszczynie.

Hubal i inni

Od zawsze szwoleżerowie z 2 pułku uchodzili za wspaniałych jeźdźców, co wielokrotnie potwierdzali podczas licznych zawodów sportowych oraz wewnątrzarmijnej rywalizacji. Jednym z czołowych zawodników był major Henryk Dobrzański. Co prawda na stałe stacjonował w Bochni, lecz w Bielsku bywał często, tu uczestniczył w zawodach hippicznych organizowanych na terenie poligonu na Błoniach.

Przygoda szwoleżerów ze stolicą Podbeskidzia nie trwała długo. W 1926 roku pułk został przeniesiony do Starogardu na Kociewiu. Stacjonował tam do wybuchu wojny. W kampanii wrześniowej brał udział w walkach na Pomorzu, uczestniczył w bitwie nad Bzurą, a czyny majora „Hubala” przeszły do legendy oręża polskiego.

Warto byłoby pamiętać o tych siedmiu latach, kiedy szwoleżerowie stacjonowali nad Białą. Tymczasem prawie nic się nie robi, by o tę pamięć zadbać. Upamiętniono na terenie miasta wiele wydarzeń i postaci historycznych, które z Bielskiem i Białą nie miały nic wspólnego, więc aż prosi się, aby uhonorować także nieustraszonych szwoleżerów.