Nowotwory złośliwe od bardzo dawna stanowią poważny problem zdrowotny. Chorują na nie głównie ludzie starsi – 70 proc. zachorowań u mężczyzn i 60 proc. u kobiet następuje po 60. roku życia. Światowa Organizacja Zdrowia uważa, że zapadalność na choroby nowotworowe znacznie się zwiększy wraz z upływem kolejnych lat. Szacuje się, iż w roku 2025 liczba zachorowań wzrośnie na świecie z 14. do 19. milionów. Głównym powodem tego zjawiska jest wzrost liczby ludności, starzenie się społeczeństw oraz niekorzystne postawy antyzdrowotne, np.: palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu, niewłaściwe żywienie.
Statystycznie czyli jak?
Statystki są nieubłagane. W Polsce w ostatnim półwieczu u obu płci ilustruje niezwykłą różnorodność ich przebiegu. Drugim, co do częstości występowania nowotworem o największej dynamice wzrostu jest rak jelita grubego. W populacji mężczyzn nowotwory jelita grubego i odbytu zajmują trzecie miejsce pod względem częstości występowania oraz drugie w populacji kobiet. W Polsce przypadek raka jelita grubego wykrywa się co 40. minut, a mniej więcej co godzinę jedna osoba umiera z powodu tego nowotworu. Zachorowalność wzrasta wśród obu płci. Corocznie w Polsce diagnozowanych jest blisko 18 tys. nowych przypadków zachorowania na nowotwór jelita grubego. Zdecydowana większość zachorowań występuje po przekroczeniu 50. roku życia. 75 proc. wszystkich zachorowań u obu płci występuje w obrębie populacji osób, które ukończyły 60. rok życia. Ryzyko zachorowania powiązane jest z wiekiem i w większym stopniu dotyka mężczyzn.
O czym mowa?
Współczesna wiedza medyczna nie określa dokładnej przyczyny powstawania chorób nowotworowych. Wiadomo jednak, że nowotwór to nieprawidłowo rozrastająca się tkanka powstająca w wyniku niekontrolowanego podziału komórek. W prawidłowym cyklu komórkowym obumarła komórka zastępowana jest komórką tego samego rodzaju, aby zachować ciągłość wykonywanych przez nią funkcji. Uważa się, iż komórki nowotworowe powstają z powodu nieodwracalnych zmian w funkcjonowaniu genów w wyniku uszkodzenia DNA. W początkowej fazie, uszkodzenia komórki są odwracalne. Jeśli jednak ulegnie ona podziałowi – zanim zdoła się zregenerować – wówczas pozostaje trwała zmiana w materiale genetycznym, czyli mutacja. Organizm traci nadzór nad przebiegiem namnażania się komórek w wyniku mutacji różnych genów, które kodują białka pełniące istotną funkcję w cyklu komórkowym. Jeśli dojdzie do nieograniczonego podziału komórek spowoduje to powstanie masy tkankowej, czyli nowotworu. Proces ten może trwać, a zmiana nowotworowa może ulegać progresji nie dając wyraźnych objawów, które bezpośrednio wskazują na rozwój tej jednostki chorobowej. Zatem nowotwór jelita grubego jest konsekwencją niekontrolowanego wzrostu komórek w obrębie określonych obszarów jelita grubego. Zmiana nowotworowa rośnie wewnątrz jelita, tworząc polipowaty twór bądź rozrasta się na zewnątrz, w kierunku otaczających go tkanek.
Największą liczbę diagnozowanych przypadków nowotworów jelita grubego stanowi gruczolak, zbudowany z nieprawidłowo rozrośniętego nabłonka. Przyczyny powstawania tej choroby nie zostały do chwili obecnej poznane, jednak niewątpliwie istotne znaczenie mają predyspozycje genetyczne, środowiskowe, żywieniowe i rodzinne. Uwarunkowania dziedziczne i rodzinne dotyczą odsetka wszystkich zachorowań na tę chorobę. Oczywistym wydaje się powiązanie – im wcześniej schorzenie zostanie zdiagnozowane (tj.: we wczesnym stadium rozwoju) oraz zostanie rozpoczęty proces diagnostyczno-terapeutyczny, tym większe szanse na całkowite wyleczenie osoby dotkniętej chorobą nowotworową. Z tej perspektywy niezwykle istotne znaczenie wykazuje profilaktyka – pierwotna i wtórna. Uważa się, że postęp we wczesnym rozpoznawaniu raka jelita grubego możliwy jest właśnie dzięki screeningowi, tj.: badaniom przesiewowym, realizowanym w ramach profilaktyki wtórnej. Dlatego nieprzypadkowo Zespół Opieki Zdrowotnej w Suchej Beskidzkiej realizuje projekt „Pro Life! Program profilaktyki raka jelita grubego dla osób z terenu powiatu suskiego” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020, 8 Oś Priorytetowa Rynek Pracy, Działanie 8.6 Wsparcie na rzecz wydłużenia aktywności zawodowej, Poddziałanie 8.6.2 Programy zdrowotne przy finansowaniu z Europejskiego Funduszu Społecznego.
Objawy i profilaktyka
Wielu pacjentów z przedmiotowym rozpoznaniem zupełnie nieumyślnie pomija pierwsze objawy rozwijającego się raka jelita grubego. Są one bardzo niespecyficzne i w większości przypadków przypominają powszechne dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Objawy nowotworów jelita grubego są zależne od stadium zaawansowania choroby oraz jej lokalizacji w obrębie jelita. Wśród objawów wczesnych wymienia się: krwawienie z odbytnicy, obecność krwi w stolcu po defekacji (również utajonej), nagła i niedająca się wytłumaczyć zmiana rytmu wypróżnień, długotrwałe i/lub naprzemiennie występowanie zaparć i biegunek, zmiana kształtu i rozmiaru stolca (stolce ołówkowe), bóle w dolnej części brzucha, wzdęcia, nudności i wymioty, parcie na stolec, które nie ustępuje po wypróżnieniu, daremne parcie na stolec (tj.: powtarzające się epizody parcia na stolec, po których nie udaje się go oddać), anemia (niedokrwistość spowodowana powolnym – często ukrytym, ale stałym – krwawieniem z guza do światła jelita grubego. Wśród powyższych symptomów, najczęściej zauważalnym i alarmowym jest obecność krwi w stolcu i – w konsekwencji powyższego – objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Nie od dziś wiadomo, że lepiej zapobiegać niż leczyć. W przypadku raka jelita grubego w znacznym stopniu z mniejszym ryzykiem zachorowania wiąże się odpowiednia dieta. Należy unikać potraw smażonych i pieczonych, a zastępować je produktami gotowanymi w wodzie bądź na parze. Produkty spożywcze powinny być jak najmniej przetworzone i konserwowane chemicznie. Nieocenionym sprzymierzeńcem jest błonnik pokarmowy – zawarty we wspomnianych powyżej produktach pełnoziarnistych oraz warzywach i owocach. Nie należy się „przejadać” i utrzymywać właściwą masę ciała, a więc trzeba zadbać o kaloryczność i koniecznie wypijać odpowiednie ilości płynów – najlepiej wody mineralnej i soków warzywnych/owocowych w ilości co najmniej 2 litry/dzień. Oczywistym jest również ograniczenie używek, czyli dymu tytoniowego oraz nadmiernych ilości alkoholu. Jako aspekt podporządkowany profilaktyce pierwotnej można wykazać aktywność fizyczną. Poza aktywnościami dnia codziennego, zaleca się dodatkowy regularny wysiłek fizyczny. Wykazano, że nawet pół godziny umiarkowanego wysiłku fizycznego znacząco obniża ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. W przypadku diagnostyki w kierunku nowotworów jelita grubego, po przekroczeniu 50. roku życia zaleca się uczestnictwo w badaniach przesiewowych.
