O alternatywnej duchowości Śląska Cieszyńskiego

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie we współpracy z Książnicą Cieszyńską oraz Kongresem Polaków w Republice Czeskiej zapraszają na serię trzech wykładów poświęconych alternatywnym formom duchowości ziemi cieszyńskiej. Odbędą się one w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej.

Pierwszą prelekcję, zatytułowaną „Tradycje teozoficzne na Śląsku Cieszyńskim w okresie międzywojnia”, wygłosi 29 czerwca o 17.00 dr hab. Izabela Trzcińska, prof. Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, specjalistka w zakresie religioznawstwa, historii idei, antropologii kultury.

Dwa kolejne wykłady odbędą się w Książnicy Cieszyńskiej w lipcu i sierpniu. 27 lipca o 17.00 dr Józef Szymeczek z Uniwersytetu Ostrawskiego wygłosi wykład „Zakon Gwiazdy na Wschodzie. Nauki Jiddu Krishnamutiego w koncepcjach ezoterycznych Śląska Cieszyńskiego”. Z kolei 24 sierpnia o 17.00 dr hab. Agata Świerzowska, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, wygłosi prelekcję „W zdrowym ciele zdrowy duch – strategie budowy dobrostanu człowieka i społeczeństwa w programach odnowy ezoteryków Śląska Cieszyńskiego”.

Trzy letnie wykłady zostaną zorganizowane w ramach grantu „Koncepcje odnowy świata i człowieka w programach polskich grup ezoterycznych Śląska Cieszyńskiego od 1918 roku do lat siedemdziesiątych XX wieku”. Jego celem jest zbadanie i krytyczna analiza programów alternatywnej duchowości i związanych z nimi koncepcji odnowy: świata, Polski, religii i człowieka, które rozwijały się poza środowiskami oficjalnych Kościołów chrześcijańskich na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX stulecia do lat siedemdziesiątych XX wieku. Programy te zostały określone jako alternatywne, ponieważ niejednokrotnie znacznie wykroczyły poza ramy praktyk i poglądów głoszonych w tradycyjnych środowiskach wyznaniowych, działających na wskazanym terenie.

Od stycznia tego roku naukowcy z polskich i czeskich ośrodków akademickich badają te kwestie w ramach projektu „Programy alternatywnej duchowości na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX w. do lat 70. XX wieku”.  Ich zdaniem wstępne badania pozwalają przyjąć hipotezę, że polska duchowość alternatywna na Śląsku Cieszyńskim stanowi swoistą syntezę tradycji romantycznych, wielkiego zainteresowania ludowością, a jednocześnie postulatów nowej nauki charakterystycznych dla pozytywizmu, następnie popularnych w kulturze Zachodu ruchów ezoterycznych, przede wszystkim teozofii i spirytyzmu, a także indywidualistycznej wykładni chrześcijaństwa.

Programy głoszone we wszystkich środowiskach alternatywnej duchowości Śląska Cieszyńskiego były zazwyczaj zogniskowane wokół oczekiwania Nowej Ery i związanej z nią idei głębokiej transformacji człowieka i świata. Jej nadejście wiązano również z odrodzeniem Polski, jej państwowości i kultury oraz z podkreśleniem jej roli w dziejowym procesie przemian. Dlatego działania ludzi zainteresowanych niszowymi koncepcjami duchowości przeradzały się w konkretne programy odnowy różnych aspektów życia. W tym kontekście duchowość traktowano jako przeciwwagę i uzupełnienie instytucjonalnej religijności. Propagowano zdrowy styl życia opierający się na uprawianiu ćwiczeń fizycznych, wprowadzaniu zdrowej i zbilansowanej diety, codziennej dyscypliny, nierzadko medycyny alternatywnej, etc. Wszystkie te zainteresowania znalazły żywe odbicie w działalności wydawniczej obejmującej druk czasopism, różnorodnych książek, w tym poradników i powieści, a także druków ulotnych i innych źródeł.

Większość liderów alternatywnych nurtów duchowości w międzywojniu była zwolennikami przyłączenia Śląska do Polski, a także uznawała wiodącą (także w sensie duchowym) rolę marszałka Józefa Piłsudskiego. Wybuch II wojny światowej, a następnie czasy komunizmu wyznaczyły kres tej postaci alternatywnej duchowości. Jej zwolennicy, którzy przeżyli okupację, byli niejednokrotnie prześladowani przez komunistyczne służby, także w Czechosłowacji.

„Po wojnie wielu przedstawicieli alternatywnej duchowości okazało się zaangażowanymi członkami lokalnych społeczności. Zakładali placówki pamięci, mieli swój udział w organizacji szkół i zespołów ludowych. Ważny kontekst tych działań wyznaczyła propagowana przez ówczesne władze rekonstrukcja kultury ludowej. Lata siedemdziesiąte XX wieku wyznaczyły kres wspomnianego sposobu myślenia. Z czasem pojawiły się rozmaite koncepcje związane z ruchem New Age, które zupełnie zerwały z wcześniejszą, specyficznie polską formułą alternatywnej duchowości. W obydwu podejściach wspólne pozostało zogniskowanie na indywidualistycznych praktykach oraz oczekiwanie Nowej Ery. Jednakże w propozycji zaadaptowanej z Zachodu zabrakło zarówno podkreślania wagi chrześcijaństwa, jak i wartości narodowych” – pisze dr hab. Izabela Trzcińska.

W swych badaniach naukowcy chcą więc przybliżyć kluczowe dla alternatywnej duchowości Śląska Cieszyńskiego idee, działania i praktyczne programy. Zamierzają wskazać na znaczenia obecnej w tym nurcie idei polskości, a także ustalić wpływ kulturowy tego zjawiska na życie społeczno-gospodarcze w przed i powojennej Polsce.