Sprawy rodzinne niewątpliwie są trudne i emocjonalne; nierzadko dotyczą kwestii delikatnych jak właśnie sprawowanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.
Zdarzają się bowiem sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej, których motywem są wyłącznie niesnaski między rodzicami; przykładowo niechęć matki do byłego męża, który związał się z inną kobietą, odwet ojca za w jego ocenie niesprawiedliwy podział majątku wspólnego.
Dlatego, aby ocenić czy żądanie pozbawienia władzy rodzicielskiej jest zasadne warto wiedzieć, jakie kodeksowe przesłanki uzasadniają to żądanie. W świetle art. 111 § 1 wyróżnia się trzy przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:
1) trwała przeszkoda w jej wykonywaniu;
2) nadużywanie tej władzy;
3) rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców.
Istotnym jest to, że nie wystarczy wskazać przesłankę uzasadniającą pozbawienie władzy rodzicielskiej; koniecznym jest wskazanie jakie konkretnie działania i zachowania rodzica względem którego toczy się (bądź ma być zainicjowane) postępowanie, stanowią o zasadności żądania.
***
Jakie to zachowania/działania?
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej.
To taka okoliczność, która obiektywnie będzie trwała przez długi czas, niemożliwy do ustalenia albo trudny do przewidzenia.
Najczęściej wymienianymi przeszkodami jest: zaginięcie rodzica (względem, którego toczy się postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej); wyjazd rodzica za granicę, połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem; umieszczenie rodzica w zakładzie karnym w celu odbycia wieloletniej kary pozbawienia wolności; umieszczenie, z powodu nieuleczalnej choroby, w zakładzie leczniczym.
Trwała przeszkoda może też mieć zgoła inny charakter i nie odnosić się do nieobecności rodzica, względem którego toczyć się ma postępowanie. Zdarza się bowiem, że rodzic przebywa z dzieckiem, jednakże z różnych przyczyn nie jest w stanie się nim zajmować. Przykładami takich sytuacji jest przede wszystkim istnienie bardzo ciężkiej i przewlekłej choroby tak fizycznej, jak i psychicznej, które uniemożliwiają sprawowanie opieki rodzica nad dzieckiem i w sposób odpowiedni wykonywać względem niego władzy rodzicielskiej.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej,
rozumiane jest jako stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodzica (rodziców). Wymienia się przede wszystkim: nadmierne karanie, wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, nakłanianie go do uprawiania prostytucji, wychowywanie dziecka do przestępczego procederu, doprowadzenie do nagannego zachowywania się dziecka w szkole i do złych jego wyników w nauce, pozbawianie dziecka jego naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej pieczy drugiego z rodziców przez bezprawne zatrzymanie go u siebie, zwłaszcza gdy łączy się to z wywiezieniem dziecka wbrew woli drugiego z rodziców na stałe za granicę, zamieszkanie wraz z dzieckiem z nowym partnerem, jeżeli taki układ wywiera niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka, rozpijanie dziecka i wiele innych zachowań. Wśród coraz bardziej powszechnych objawów nadużyć jest izolacja dziecka, indukowanie lęku do drugiego rodzica co przybiera finalnie postać alienacji rodzicielskiej.
Rażące zaniedbywanie obowiązków.
Ostatnia obligatoryjna przesłanka wskazuje, że zaniechanie przez rodziców realizacji podstawowych czynności, warunkujących prawidłowy rozwój dziecka doprowadzi do pozbawienia ich władzy rodzicielskiej. Wśród najczęstszych zaniedbań można wymienić: uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych, porzucenie dziecka, dopuszczenie do przebywania dziecka w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia i życia. Dopuszcza się, dla uznania zasadności tej przesłanki, istnienie zaniedbań o mniejszym ciężarze, jeżeli nabierają one cech uporczywości i niepoprawności, przykładowo zgoda rodzica na długotrwałą, nieuzasadnioną absencję szkolną.
Czy jest coś jeszcze?
Tak. Istnieje jeszcze jedna przesłanka, która umożliwia sądowi wydanie orzeczenia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej względem rodziców; a mianowicie, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny, które doprowadziły do umieszczenia dziecka, m.in.: w pieczy zastępczej. Wobec rodziców może zostać zainicjowane postępowanie np.: o wydanie zarządzeń opiekuńczych, a gdy sąd dojdzie do przekonania, że władza rodzicielska jest niewłaściwie wykonywana, a dobro dziecka zagrożone sąd wyda zarządzenia opiekuńcze, które mają wpływ na wykonywanie władzy rodzicielskiej. Wśród takowych można wymienić: poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego; skierowanie rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem, zarządzenie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej (…). Jeżeli, sąd uzna, że pomimo udzielonej pomocy sytuacja w rodzinie nie ulegnie polepszeniu, będzie mógł orzec o pozbawieniu władzy rodzicielskiej.
***
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej należy rozumieć jako utratę ogółu praw i obowiązków, jakie składają się na władzę rodzicielską, tj. w zakresie pieczy, reprezentacji i zarządu majątkiem małoletniego. Innymi słowy, rodzic traci prawo do podejmowania decyzji odnoszących się do tego dziecka. Jednakże dziecko nadal ma pełne prawo do alimentacji, a w razie śmierci dziedziczy po rodzicu, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej. Obie strony zachowują też prawo do osobistych kontaktów.
Nadto, rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej zachowuje potencjalne prawo do alimentów od dziecka.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z art. 111 § 2 krio: w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Warto podkreślić, że sąd nie tylko bada czy przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej ustała, ale też czy przywrócenie tejże władzy rodzicielskiej jest celowe.
Adwokat Kinga Michalczyk
___________________________________________
Niniejsza publikacja nie stanowi wiążącej porady prawnej albowiem takowa winna być dostosowana do indywidualnego stanu faktycznego.
___________________________________________
Sfinansowano ze środków otrzymanych z Powiatu Cieszyńskiego pochodzących z budżetu państwa.
