Sądowe ustalenie ojcostwa a uznanie ojcostwa – czym to się różni?

Ustalenie ojcostwa i uznanie ojcostwa są to instytucje, które bardzo często używane są zamiennie – niesłusznie. Co prawda cel ich jest tożsamy – wskazanie ojca dziecka, jednakże są to odmienne procedury, które w dużej mierze różnią się determinacją i wolą rodziców dziecka w ujawnieniu osoby ojca w aktach stanu cywilnego (akt urodzenia).

Sprawa wydaje się jasna, jeżeli rodzice dziecka pozostają w formalnym związku tj. małżeństwie. Wówczas obowiązuje domniemanie, że dziecko pochodzi od męża matki i to on automatycznie jest uznawany za ojca dziecka.

Nierzadko, jak statystyki pokazują, mąż matki nie jest biologicznym ojcem dziecka, wobec którego zaistniało powyżej opisane domniemanie. W takiej sytuacji istnieje postępowanie, które może wyprostować kwestię pochodzenia dziecka, niemniej jest to odrębny temat do omówienia.

Warto wiedzieć!
Jeśli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub do 300 dni od jego unieważnienia bądź ustania – w świetle prawa ojcem dziecka, który będzie ujawniony w akcie urodzenia będzie (były) mąż matki; chyba że matka w tym czasie ponownie wyjdzie za mąż. Termin liczony jest od uprawomocnienia się danego orzeczenia. Dopiero zainicjowanie odpowiedniego postępowania (zaprzeczenie ojcostwa) doprowadzi do podważenia tego domniemania.

W sytuacji, gdy dziecko pochodzi ze związku nieformalnego pozostaje kwestia wskazania ojca tegoż dziecka (poprzez uznanie ojcostwa bądź w drodze sądowego ustalenia ojcostwa)… bądź też zaniechania tej czynności.

Uznanie ojcostwa

Uznanie ojcostwa jest szybkim sposobem na wskazanie osoby ojca. Uznanie ojcostwa to w rzeczywistości złożenie stosownych oświadczeń przed uprawnionym urzędnikiem.
Oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa dokumentuje się w formie protokołu, który podpisują rodzice dziecka i kierownik urzędu stanu cywilnego albo w określonych przypadkach konsul.

Procedura uznania ojcostwa:

• oświadczenie mężczyzny przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego o pochodzeniu dziecka od niego;
• potwierdzenie pochodzenia dziecka przez matkę.

A zatem nie wystarczy samo oświadczenie mężczyzny, niezbędne będzie oświadczenie matki dziecka – co oczywiste dla odniesienia oczekiwanego skutku, winni wskazywać tę samą osobę.

Warto wiedzieć!
Uznanie ojcostwa może zostać przeprowadzone również przed urodzeniem się dziecka już poczętego i odbywa się na powyżej określonych zasadach. Przyszła matka powinna wykazać, że jest w ciąży, a więc musi mieć ze sobą aktualne zaświadczenie lekarskie o ciąży. Uznanie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka nie dotyczy dziecka pochodzącego z małżeństwa (którego ojcem nie jest mąż matki).

Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.

Uznanie ojcostwa może również zostać przeprowadzone przed sądem, co będzie szczególnie istotne dla osób, które są niepełnoletnie w chwili zostania rodzicami.

Co z niepełnoletnimi rodzicami?

Ojciec biologiczny i matka dziecka mogą złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym, jeżeli:
1) ukończyli 16 lat, ale nie osiągnęli pełnoletności;
2) osiągnęli pełnoletność, ale są ubezwłasnowolnieni częściowo.

W sytuacji, gdy rodzice są niepełnoletni wówczas przedmiotowe oświadczenia dotyczące uznania ojcostwa będą mogli złożyć wyłącznie przed sądem opiekuńczym. Osoba niepełnoletnia nie może bowiem złożyć oświadczenia dotyczącego ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego; dotyczy to zarówno ojca, jak i matki, która również składa oświadczenie.

Osoby pomiędzy 16. a 18. rokiem życia samodzielnie mogą jednak wystąpić do sądu rodzinnego, składając oświadczenie o uznaniu ojcostwa. Innymi słowy, w takich sprawach niepełnoletni rodzice nie muszą być reprezentowani przez swoich rodziców czy opiekunów prawnych.

Ustalenie ojcostwa

Zdarzają się jednak sytuacje, gdy domniemany ojciec nie chce uznać dziecka, albo matka nie chce podawać danych ojca, który jednak poczuwa się do odpowiedzialności względem dziecka – brak oświadczenia jednego z rodziców uniemożliwia uznanie ojcostwa przed kierownikiem stanu cywilnego. Jeżeli jednak jeden z rodziców jest zdeterminowany do ujawnienia osoby ojca, to rozwiązaniem w tym przypadku jest postępowanie sądowe o ustalenie ojcostwa.

Tym samym można określić, że inicjatorem postępowania o ustalenia ojcostwa może być:

• matka dziecka,
• domniemany ojciec dziecka

oraz…

• dziecko.

Z żądaniem tym w określonych przypadkach może również wystąpić prokurator.

Ustalenie ojcostwa w przypadku, gdy domniemany ojciec zaprzecza, że dziecko od niego pochodzi (bądź gdy matka zaprzecza temu faktowi) opiera się po pierwsze na ustawowym domniemaniu, wskazującym, iż:
„domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji.”

A tym samym, po stronie powodowej jest wykazanie, iż w okresie koncepcyjnym doszło do zbliżenia, w trakcie którego doszło do poczęcia danego dziecka.
Wykazanie tego faktu może być jednak niewystarczające, gdy matka miała kontakty intymne z większą liczbą mężczyzn.
Niewątpliwie jednym z najbardziej doniosłym dowodem są badania genetyczne, które pozwalają z dużym prawdopodobieństwem wskazać, że dane dziecko może pochodzić od konkretnego mężczyzny, tudzież temu faktowi zaprzeczyć.

Warto wiedzieć, że niemożliwym jest dochodzenia ustalenia ojcostwa w przypadku uznania dziecka przez innego mężczyznę.

Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie ojcostwa obejmuje okres wsteczny, tj. rodzi skutki od urodzenia się dziecka.

Warto wiedzieć!

Ojcostwo biologiczne jest relacją faktyczną, która dopóki nie zostanie ustalona wyrokiem sądu (bądź w wyniku uznania ojcostwa), nie jest źródłem żadnych praw ani stosunków prawnych.

Co to oznacza?
Nawet jeżeli ojcostwo biologiczne mężczyzny nie budzi żadnych wątpliwości, a sam mężczyzna również deklaruje, iż jest ojcem danego dziecka, to dopóki nie dojdzie do wskazania go w aktach stanu cywilnego, nie jest on przez system prawny uważany za ojca. Oznacza to, że w świetle prawa nie łączą go z dzieckiem stosunki prawne (nie przysługuje mu władza rodzicielska, prawo do kontaktów, nie obciąża obowiązek alimentacyjny, nie ma dziedziczenia).

Konsekwencje ustalenia ojcostwa/uznania ojcostwa

Skutki prawne uznania ojcostwa:

• powstanie stosunku prawnego ojcostwa;
• powstanie władzy rodzicielskiej;
• uprawnienie do utrzymywania kontaktu między osobami, których więzy pokrewieństwa zostały ustalone;
• ustalenie nazwiska dziecka;
• powstają wzajemne obowiązki alimentacyjne między osobami, których więzy pokrewieństwa zostały ustalone;
• powstanie dziedziczenia po sobie osób, które do tej chwili nie były uważane za strony stosunku rodzicielskiego.

Brak ojca w akcie urodzenia? Co to znaczy?

Aktualnie w aktach stanu cywilnego nie funkcjonuje adnotacja „ojciec nieznany”. Jeżeli nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie, a w razie braku takiego wskazania w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego; a jako nazwisko ojca i nazwisko rodowe dziecka zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka. Finalnie akt urodzenia będzie zawierał adnotację o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca.
Taka forma podania danych nosi nazwę “danych przesłaniających”. Skrócony akt urodzenia nie pozwala na ustalenie czy w danym przypadku mamy do czynienia z danymi przesłaniającymi.

Adwokat Kinga Michalczyk
z Kancelarii Adwokackiej
w Czechowicach-Dziedzicach (filia)

___________________________________________

Niniejsza ulotka informacyjna nie stanowi wiążącej porady prawnej albowiem takowa winna być dostosowana do indywidualnego stanu faktycznego.
___________________________________________

Sfinansowano ze środków otrzymanych z Powiatu Cieszyńskiego pochodzących z budżetu państwa.