Wielkie sprzątanie cmentarza. W ruch poszły piły i siekiery

Na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich przy ulicy Lwowskiej w Bielsku-Białej dobiegły końca duże prace porządkowe. W ich trakcie w ruch poszły piły i siekiery.

Cmentarz przy ulicy Lwowskiej to miejsce doskonale znane bielszczanom, choć ostatnio – zwłaszcza w kontekście zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę – nie cieszące się zbytnią estymą. Był jednak czas, że cmentarz stanowił oczko w głowie włodarzy miasta. W PRL-u organizowano tam, w okolicach 12 lutego, rocznicy wyzwolenia Bielska i Białej spod okupacji niemieckiej, wielkie imprezy masowe gloryfikujące wydarzenia z lutego 1945 roku, gdy wojska pierwszego Frontu Ukraińskiego toczyły krwawy wielodniowy bój o miasto. W bitwie zginęło około 11 tysięcy czerwonoarmistów. To oni spoczywają na cmentarzu przy Lwowskiej. Pierwotnie pochowani byli w innym miejscu – w zbiorowej mogile przed katedrą św. Mikołaja w centrum miasta.
Cmentarz utworzono w 1968 roku. Przeniesiono tam szczątki poległych sołdatów, ekshumowane zarówno sprzed katedry, jak i kilku innych małych przyfrontowych cmentarzy znajdujących się w okolicach Bielska-Białej. Nekropolia ma monumentalny charakter. 21 zbiorowych kwater żołnierskich, na których ustawiono w równych rzędach około 300 kamieni nagrobnych ozdobionych gwiazdami, zajmuje tylko niespełna połowę jej ogromnego terenu. Centralny punkt cmentarza stanowi wykonany z betonu pomnik żołnierza radzieckiego autorstwa znanego – zmarłego jeszcze przed otwarciem cmentarza, w 1966 roku – bielskiego rzeźbiarza Ryszarda Soroczyńskiego (twórcy m.in. pomnika Adama Mickiewicza w Bielsku-Białej czy figury Jana Chrzciciela stojącej przy kościele w Komorowicach). Pod pomnik prowadzi lekko wznosząca się w górę szeroka aleja otoczona zielenią. Taki układ sprzyjał organizowaniu wspomnianych uroczystości gromadzących setki osób. Tłumy młodzieży, delegacje zakładów pracy, władze miejskie i wojewódzkie, wojsko, a nade wszystko goście zza wschodniej granicy, w tym emerytowani generałowie, którzy zdobywali miasto – to często widywany w dawnych czasach obrazek na cmentarzu czerwonoarmistów. Zmieniło się to dopiero w latach 90. A w kolejnych latach cmentarz był coraz bardziej zaniedbany, choć co roku prowadzone są tam prace pielęgnacyjne.

Czyszczone są kwater i usuwanie zarośla porastających mogiły. Takie prace prowadzone są po kawałku mniej więcej od dwóch lat. Do tej pory udało się oczyścić – jak nam przekazano – cztery kwatery. Na razie na tym koniec, bo skończyły się fundusze. Cmentarz to nekropolia wojenna, za jej utrzymanie odpowiada państwo, pieniądze na ten cel przeznacza wojewoda. Bielski samorząd, na mocy porozumienia z wojewodą, jedynie zleca i nadzoruje prace związane z utrzymaniem nekropolii. Pieniędzy nie jest dużo, wystarcza tylko na bieżące prace porządkowe. Przykładowo – wynika z danych przekazanych nam przez urzędników bielskiego magistratu – Urząd Wojewódzki przekazał do Bielska-Białej w 2020 roku 81 tys. zł, z czego 30 tys. zł poszło na prace bieżące, a reszta na remont ogrodzenia. Rok później było to łącznie 47 tys. zł. W 2022 roku dotacja wojewody wyniosła łącznie nieco ponad 34 tys. zł. W ubiegłym roku z wynoszącej około 32 tys. zł kwoty na wycinki udało się wygospodarować trochę ponad 5 tys. zł.

Tymczasem oprócz wycinki krzewów, które zarosły mogiły, trzeba by wykonać tam jeszcze wiele innych prac. Większość kamieni nagrobnych jest w bardzo złym stanie, rozsypują się albo chylą ku ziemi, konieczna wydaje się też renowacja pomnika oraz ustawionych po jego bokach armat. Wypadałoby również dokończyć wymianę płotu. To od wojewody zależy, kiedy uda się wykonać te roboty. Wszelkie działania prowadzone na obszarze cmentarza – z wyjątkiem tych związanych z bieżącym utrzymaniem – wymagają zgody wojewody (w formie decyzji administracyjnej), w tym także udzielanej każdorazowo na wszelkie prowadzone tam wycinki. Miasto ze swoich środków nie dokłada do cmentarza przy ulicy Lwowskiej ani złotówki. Pewne roboty porządkowe prowadzone są tam jednak w ramach organizowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej tak zwanych „prac użytecznych społecznie” wykonywanych przez osoby bezrobotne. To właśnie w ramach tych działań podopieczni MOPS przez kilka lutowych dni usuwali z terenu cmentarza pozostałości po wycinkach, grabili liście i zbierali zalegające na ziemi opadłe z drzew gałęzie. Jednak te roboty – zapewniają urzędnicy – nie generowały żadnych kosztów dla budżetu miasta.
Narzuca się jednak pytanie, czy w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę warto w ogóle dbać o ten cmentarz? Zacząć trzeba od tego, że ochrona i utrzymanie cmentarzy wojennych jest obowiązkiem państwa wynikającym z umów i konwencji międzynarodowych. Poza tym nie jest to „rosyjski” cmentarz, lecz cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej, a to spora różnica. W czasie wojny walczyli w niej przedstawiciele wszystkich narodów byłego Związku Radzieckiego, w tym duża liczba Ukraińców, których potomkowie odpierają teraz rosyjską agresję.
Kilka lat temu pisaliśmy, że na niektórych – do tej pory bezimiennych mogiłach – pojawiły się tablice z nazwiskami i zdjęciami pochowanych tam żołnierzy. Umieszczono je dzięki rodzinom poległych, które poszukiwały grobów swoich bliskich. Bielski historyk Jacek Kachel mówił wtedy, że do Ratusza napływało w tamtym czasie wiele próśb od osób z terenu całego byłego Związku Radzieckiego (w tym z Ukrainy) o pomoc w ustaleniu miejsca pochówku bliskiej osoby. Zachowała się księga cmentarna, w której zapisano dane o pochowanych w Bielsku-Białej czerwonoarmistach, więc można było w wielu wypadkach zadośćuczynić tym prośbom.

Jest jeszcze jeden powód, dla którego warto dbać o cmentarz. Mówił o nim wielokrotnie nieżyjący już ksiądz Józef Sanak – żołnierz AK, więzień komunistycznej bezpieki, kapelan podbeskidzkiej „Solidarności” – pytany, dlaczego co roku uczestniczy w organizowanych na cmentarzu uroczystościach rocznicowych. Tłumaczył, że spoczywają tam zwykli żołnierze, młodzi ludzie, powołani do wojska, którzy na wojnie oddali swe życie. Nie mieli wiele wspólnego z reżimem komunistycznym i jego zbrodniami. Odbieranie im godności należnej zmarłym byłoby sprzeniewierzeniem się chrześcijańskim wartościom.