W latach 20. ubiegłego wieku na łamach pisma „The Woodstock Letters” wydawanego w seminarium jezuickim w Woodstock (stan Maryland – USA), odnotowano XVI-wieczny rękopis związanego z osobą angielskiego jezuity Edmunda Campiona (1540–1581). Został odkryty w Cieszynie.
Prawie sto lat później, bo w roku 2013, manuskrypt stał się obiektem zainteresowania dr Clarindy Calmy z Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie i dr Gerarda Kilroya z St. Catharine’s College Uniwersytetu Oksford, którzy postanowili zweryfikować hipotezę, że rękopis przechowywany w Książnicy Cieszyńskiej jest autografem kanonizowanego w 1970 roku Edmunda Campiona. Potwierdzenie tej tezy pozwoliłoby nadać rękopisowi rangę relikwii.
Jezuita był jedną z ofiar prześladowań religijnych, które miały miejsce w Anglii na przełomie wieków XVI i XVII. Po przybyciu do elżbietańskiej Anglii w 1580 roku w celu założenia misji papieskiej, w niedługim czasie został uwięziony w Tower, poddany wielokrotnym torturom i stracony na początku grudnia 1581 roku.
Campion wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w Rzymie. Nowicjat odbył w Brnie na Morawach, a następnie przez sześć lat wykładał retorykę i filozofię w kolegium jezuickim św. Klemensa w Pradze. Właśnie z tym ostatnim miejscem związany jest – z uwagi na swe powstanie – wspomniany wyżej XVI-wieczny manuskrypt zatytułowany Concionale ex concionibus a R[everedissimo] P[atre] Edmundo Campiano S[ocietatis] J[esu] pronunciatis collectum A[nno] D[omini] 1599, zawierający m.in. domniemany autograf angielskiego świętego.
W Cieszynie rękopis znalazł za sprawą Leopolda Jana Szersznika (1747–1814), który przebywał w Pradze po niemal dwóch wiekach, jakie upłynęły od pobytu tam Campiona. Kasata jezuitów dokonana w 1773 roku zmusiła cieszyńskiego jezuitę do opuszczenia Pragi i ostatecznego powrotu do rodzinnego miasta.
– W okresie kilkunastoletniego pobytu na Morawach i w Czechach, ksiądz Szersznik zgromadził cenną kolekcję druków i rękopisów. Dzięki cesarskiemu reskryptowi zezwalającemu byłym jezuitom na zatrzymanie książek, które w chwili kasaty zakonu znajdowały się w ich dyspozycji, zbiór ten wzbogacił się o wiele cennych druków i rękopisów pozyskanych z biblioteki kolegium akademickiego świętego Klemensa w Pradze. Omawiany rękopis już wcześniej został poddany kompleksowym zabiegom konserwacyjnym. Wykonana została również jego kopia cyfrowa, dostępna za pośrednictwem internetowego profilu Książnicy Cieszyńskiej w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej – wyjaśnia Krzysztof Kleczek z Książnicy Cieszyńskiej.
29 kwietnia 2013 roku w murach cieszyńskiej placówki przebywali dr Clarinda Calma i dr Gerard Kilroy, którzy wygłosili wykład zatytułowany „Ślady Oksfordczyka w Cieszynie”, poświęcony osobie Edmunda Campiona i cieszyńskiemu rękopisowi. – Pomimo że wstępnie odrzucono teorię, jakoby rękopis z biblioteki Leopolda Jana Szersznika był prawdziwym autografem Edmunda Campiona, badacze uznali go za niezwykle ciekawy z uwagi na okoliczności powstania. Według poczynionych przez nich ustaleń manuskrypt, a przynajmniej jego część, został sporządzony przez uczniów Campiona w kolegium jezuickim w Pradze, około dwa lata przed śmiercią angielskiego jezuity. Według przypuszczeń badaczy pośpiesznie spisywane i w wielu przypadkach trudne do rozszyfrowania teksty kazań, były sporządzane między innymi w trakcie słuchania homilii Campiona, wygłaszanych regularnie dla studentów filozofii – tłumaczy Krzysztof Kleczek.
W 2015 roku dr Gerard Kilroy, posiadający już w swoim dorobku pracę monograficzną poświęconą osobie Edmunda Campiona – „Edmund Campion. Memory and Transcription” (Londyn, 2005) opublikował dzieło „Edmund Campion. A scholarly life” (Farnham, cop. 2015), podpierając wywody w nim zawarte m.in o ustalenia poczynione w czasie badań rękopisu z biblioteki cieszyńskiego jezuity. W rozdziale „Et in Arcadia ego” analizuje aspekty działalności Campiona jako profesora retoryki w praskim kolegium jezuickim oraz opisuje reprezentatywne dla tego okresu rękopisy (w tym cieszyński). Autor wielokrotnie przywołuje w przypisach rękopis przechowywany w Książnicy Cieszyńskiej, jak również wykorzystuje cyfrowe reprodukcje wybranych kart cieszyńskiego manuskryptu. W publikacji rozwija wstępne teorie przedstawione w czasie cieszyńskiego wykładu w 2013 roku.
Z ustaleń badacza wynika, że cieszyński rękopis stanowi zbiór tekstów zapisanych przez co najmniej czterech różnych autorów. Trzon manuskryptu stanowi blisko 80 kazań niedzielnych wygłoszonych w okresie od 30 listopada 1578 roku do 14 lutego 1580 roku (rękopis potwierdza, że Campion opuścił Pragę pomiędzy 15 a 22 lutego 1580 roku) zapisanych przez przyjaciela Campiona, Jana Aquensis. W dalszej części znajdują się notatki dotyczące Cycerona oraz wcześniejsze teksty Campiona, w tym przemowy skierowane do członków „Bractwa Pozdrowienia Najświętszej Dziewicy” w praskim Klementinum. W przeciwieństwie do autorstwa skrybów, którzy spisali kazania oraz fragmenty notatek na temat Cycerona, nieznana jest tożsamość osób przepisujących pozostałe teksty. Ponadto, według autora publikacji, cześć z nich wydaje się być zgromadzona po śmierci Campiona.
