Tajna produkcja w „Celmie”. Zakład w zakładzie

„Celma” – królowa pośród cieszyńskich zakładów pracy, obchodzi akurat swoje 100-lecie. Rzecz będzie jednak nie o historii przedsiębiorstwa, ale o wydziale, o którym raczej nie wspomina się w monograficznych opracowaniach. A był przez okrągłe 40 lat swojego funkcjonowania, oczkiem w głowie dyrekcji Zakła­dów Elektromaszy­nowych „Celma”.

O Wydziale PRg „S” pracownicy mówili: zakład w zakładzie. Większość spośród kilkutysięcznej załogi „Celmy” nawet nie była zorientowana, że obok normalnej produkcji wytwarzany jest… osprzęt dla przemysłu obronnego. Zajmowało się tym około 200 osób. Tajemnice wydziału można było odsłonić dopiero po jego rozwiązaniu, a okazją było spotkanie towarzyskie byłych pracowników latem 2003 roku, czyli po 10 latach od zlikwidowania Wydziału „S”.
Na koleżeńską im­prezę, o której pisaliśmy na łamach „Głosu”, przybyło ponad 80 osób. Zorganizowali ją emerytowani pracownicy Helena Szczugiel, Janina Huczała, Rudolf Pastucha i Jan Palarczyk. Wspominano dawne dzieje, posiłkując się materiałami przygotowany­mi przez Jana Wałacha, o historii samej „Celmy” i jej otoczonego szcze­gólną tajemnicą wydziału.

„Ze względu na tajność produkcji specjalnej, trudno dziś ustalić dokładną datę po­wstania Wydziału Prądnicowego (PRg), zwanego potocznie wydziałem specjalnym, tajnym „S”. Prawdopodobnie rozpoczęcie tajnej pro­dukcji nastąpiło w Dziale Go­spodarki Narzędziowej w la­tach 1952 – 1954, kiedy jego kie­rownikiem był Jan Śliwka. Po­wstał samodzielny i samowystarczalny wydział, pracujący na własnym rozrachunku” – zauważył autor opracowania.
Ze zgromadzonych danych wynikało, że przez 20 lat Wydział „S” działał w cieszyńskiej „Celmie”, po czym w 1972 roku częściowo przeniesiono go do Goleszowa. W Cieszynie pozostał montaż. W stycz­niu 1977 roku produkcja z Go­leszowa trafiła ponownie do Cieszyna, ale do „Cefany”, gdzie przeniesiono także montownię z „Celmy”. I wydział funkcjonował tam do 1993 roku, kiedy to zapadła decyzja o jego rozwiązaniu.

Co produkowano? Przez okrągłe 40 lat w Cieszynie i Goleszowie powstawały rozruszniki do napędzających czołgi silników wysokopręż­nych oraz do silników lotniczych. Pod koniec działalności przerzucono się na produkcję silników elektrycznych do wóz­ków golfowych. Kiedy przygotowywano produkcję wyrobów na radziec­kiej licencji, zza wschodniej granicy przy­jeżdżał nad Olzę doradca technologiczny. Wraz ze wzrostem po­trzeb wojska, wzrastała również liczba pracowników. W 1963 roku Wydział „S” zatrudniał ich 109, a cztery lata później już 164. Wielkość pro­dukcji i liczebność zało­gi cały czas były tajne. Kierownikami Wydziału „S” byli Robert Weber, Władysław Morys i An­drzej Cieślar.

Podczas spotkania nadarzyła się okazja do wspomnień, które skrzętnie zanotował redaktor Grzegorz Kasztura. Jako rachmistrz wydziałowy praco­wała w latach 1973 – 1991, Janina Huczała. Opowiadała o reżimie tajności, który stale towarzyszył produkcji specjalnej. – Cały czas ten wydział od reszty zakładu odgradzała siatka. Na bramie i drzwiach znajdowa­ły się plomby. Nie mogliśmy utrzymywać absolutnie żad­nych kontaktów z Zachodem. Gdyby coś takiego wyszło na jaw, człowiek z miejsca poże­gnałby się z pracą. Z drugiej strony w tych czasach mało kto jeździł za granicę – opowiadała.

Najbardziej surowe rygo­ry obowiązywały w początko­wych latach istnienia wydzia­łu. Przed wejściem stał straż­nik z karabinem, który spraw­dzał przepustki. Na wydział mogły wejść tylko osoby uprawnione. Po skończonej zmianie stanowiska pracy przekazywano następcom, dokonując stosownej adnota­cji w książce raportowej. W sobotę po ostatniej zmianie wydział był komisyjnie sprawdzany i plombowany. Zeszyty używane do robienia notatek musiały być przeszy­te sznurkiem, a kartki ponu­merowane. Przechowywano je w tajnej kancelarii. Nawet szuflady w biur­kach zabezpieczano. Ostateczny montaż roz­ruszników był poprzedzony drobiazgową kontrolą jakości wszystkich detali i podzespo­łów. Zajmowali się tym stale obecni w zakładzie przedsta­wiciele odbioru wojskowego. Robotnik nie mógł przystąpić do pracy przy następnym podzespole, jeśli poprzednia opera­cja nie została odebrana przez kontrolę.

– Przepracowałem w Wy­dziale „S ” 38 lat, do 1992 roku, czyli całe zawodowe życie. Za­czynałem jako tokarz, później byłem brygadzistą, skończyłem pracę na stanowisku mistrza na montażu. Stanowiliśmy bardzo zgrany kolektyw. Pracowali u nas najlepsi fachowcy, począw­szy od tokarzy-frezerów i ślusa­rzy, skończywszy na kadrze in­żynierskiej. Wyrób, który opuścił zakład i poszedł w świat, nie wracał już do nas z reklamacją. Byliśmy „oczkiem w głowie” długoletniego dyrektora „Celmy” Bronisława Czumy – wspominał swoje celmowskie lata Jan Palarczyk.