Cieszyn, Skoczów: Wystawiają orzeczenia na wyrost?

W Cieszynie trwają prace związane ze Strategią Rozwoju Oświaty na lata 2021-2026 roku. Dokument, o czym już wielokrotnie pisaliśmy, wzbudza wiele kontrowersji i skrajnych ocen. Jednym z takich zapalnych punktów jest opinia autorów strategii dotycząca liczby uczniów z niepełnosprawnością. Specjaliści piszą wprost o „rekordowym w skali kraju poziomie”, a także wskazują, że „istnieją powody, by sądzić, że duża liczba orzeczonych niepełnosprawności ruchowych (…) związana jest z praktyką orzeczniczą funkcjonujących w powiecie poradni psychologiczno-pedagogicznych”. O tym, czy rzeczywiście w powiecie cieszyńskim wydaje się orzeczenia na wyrost, o liczbie uczniów z problemami, a także procesie diagnostycznym dzieci i młodzieży red. Katarzyna Lindert-Kuligowska rozmawia z dr Jadwigą Miękiną-Pindur (na zdjęciu), dyrektor Zespołu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Cieszynie.

– Jaki jest zasięg pomocy udzielanej przez Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych?

– Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych swoim zasięgiem obejmuje placówki oświatowe znajdujące się na terenie powiatu cieszyńskiego. W skład Zespołu wchodzą dwie Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne znajdujące się w Cieszynie i Skoczowie. Oferujemy bezpłatną pomoc psychologiczną, pedagogiczną, logopedyczną oraz doradztwo zawodowe. Klientami naszego Zespołu Poradni są dzieci i młodzież ucząca się – od urodzenia do ukończenia nauki w szkole (maksymalnie do 24. roku życia), ich rodzice oraz nauczyciele. Udzielamy pomocy nie tylko dzieciom i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ale wszystkim młodym ludziom, którzy o taką pomoc się do nas zwrócą, a także ich rodzicom i nauczycielom. Jeśli wierzyć liczbom i najbardziej aktualnym danym, jakie udało mi się uzyskać (polskawliczbach), w 2019 r. było to ok. 30 166 mieszkańców powiatu cieszyńskiego, uczęszczających do przedszkoli i szkół na jego terenie (czyli potencjalnie naszych klientów). Do tej liczby należałoby dodać jeszcze zamieszkałe na terenie powiatu dzieci od urodzenia do 3. roku życia, korzystające z naszych usług podczas ubiegania się o otrzymanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego, które to opinie wydają od kilku lat wyłącznie zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

– Ile dzieci w ostatnim czasie skorzystało z pomocy poradni?

– W ciągu ostatnich trzech lat w obu poradniach wchodzących w skład Zespołu przyjętych zostało odpowiednio: w roku szkolnym 2019/20 – 3759 dzieci, w 2020/21 – 3434, w bieżącym roku szkolnym od września do listopada – 1314. Należy pamiętać, że są to lata pandemii, ograniczeń i obostrzeń, przy czym pracownicy obu poradni przez cały czas, z wyjątkiem pierwszych kilku tygodni trwania pandemii w 2020 r., przyjmują dzieci i ich rodziców w bezpośrednim kontakcie.

– Przejdźmy jednak do meritum, czyli Strategii Rozwoju Oświaty w Cieszynie na lata 2021-2026. Czy opiniowaliście ten dokument? Czy poradnia włączyła się w konsultacje społeczne trwające w mieście?

– Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Cieszynie nie opiniował „Strategii Rozwoju Oświaty w Cieszynie na lata 2021-2026” ani nie brał udziału w warsztatach organizowanych w ramach prac nad strategią, ponieważ nie był zaproszony ani do udziału w nich, ani do wyrażenia opinii na temat samej strategii. Jedna z osób pracujących nad nią zwróciła się do mnie z prośbą o informacje na temat funkcjonowania cieszyńskiej poradni, a zwłaszcza wydawania orzeczeń. Zorganizowałam więc spotkanie, w którym uczestniczyły – oprócz mnie – wicedyrektor Małgorzata Krótki oraz przewodnicząca Zespołu Orzekającego Marta Jonderko. Wyjaśniłyśmy w sposób wyczerpujący zarówno procedurę wydawania dokumentów, w tym orzeczeń oraz opinii, jak i szczegóły dotyczące funkcjonowania poradni.

– W dokumencie pojawiły się konkretne zarzuty: „Istnieją powody, by sądzić, że duża liczba orzeczonych niepełnosprawności ruchowych, które co należy podkreślić, obejmują także afazję, związana jest z praktyką orzeczniczą funkcjonujących w powiecie poradni psychologiczno-pedagogicznych. O ile nam wiadomo, afazja może bowiem mieć różnorakie, a przy tym niejednoznaczne objawy, co daje szczególnie szeroki margines interpretacyjny zespołom wydającym opinię” (str. 82 w projekcie „Strategia Rozwoju Oświaty na lata 2021-2026”).

– Po ogłoszeniu strategii z pewnym zaskoczeniem i zdziwieniem przyjęliśmy zapisy w niej zawarte, ponieważ wydawało nam się, że podczas wspomnianej rozmowy w sposób jasny określiliśmy przyczyny, jakie – naszym zdaniem – leżą u podstaw wydawania przez obie poradnie orzeczeń i opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego. Niestety, nasze wyjaśnienia zostały zignorowane.

– Według autorów dokumentu ponad połowę uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stanowią uczniowie z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją. Czym zatem jest afazja?

– Afazja dziecięca określana też jako pierwotne bądź specyficzne zaburzenie zachowania językowego – to zaburzenie rozwojowe wynikające z patologii mózgowej różnego typu i stopnia. U dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy pochodzenia centralnego, niezwiązanymi z głuchotą, zaburzeniami emocjonalnymi, upośledzeniem umysłowym (chociaż tutaj neurolodzy dziecięcy dopuszczają taką możliwość, traktując to jako zaburzenie wtórne) wyróżnia się dwie postacie tego zaburzenia: afazję nabytą, w której można mówić o utracie osiągniętej już (nawet w niewielkim stopniu) zdolności porozumiewania się, oraz afazję rozwojową, tj. zaburzenie komunikacji najczęściej nazywane: niedokształceniem mowy o typie afazji, niemotą pochodzenia centralnego, wrodzonymi zaburzeniami mowy, wrodzonym niedorozwojem ekspresji lub recepcji i ekspresji słownej, specyficznym upośledzeniem rozwoju języka. Oba typy afazji mają niejednoznaczne objawy.

– Czy zatem można powiedzieć, że zespoły orzekają afazję na wyrost?

– Wspomniana w dokumencie „praktyka orzecznicza” obowiązuje w całym kraju, a nie tylko, jak można przeczytać w strategii, w funkcjonujących w powiecie cieszyńskim poradniach. Jej zasady wynikają z rozporządzenia MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Stanowi ono, że wnioskodawcą każdorazowo jest rodzic dziecka lub pełnoletni uczeń, który do składanego w poradni wniosku dołącza dokumentację wielospecjalistycznych badań, a w przypadku ubiegania się o orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub opinii o potrzebie wczesnego wspomagania dziecka niepełnosprawnego – dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego oraz wydane przez lekarza zaświadczenie o stanie zdrowia osoby, której wniosek dotyczy. Oprócz tego do wniosku dołącza się wyniki badań diagnostycznych: psychologicznych i pedagogicznych oraz – jeśli wymaga tego sytuacja – również logopedycznych, badań wyższych funkcji słuchowych (wszystkie wykonywane są w poradni) czy też opinie specjalistów spoza poradni, np. rehabilitantów, terapeutów itp. Żaden z pracowników pedagogicznych poradni, ani psycholog, ani pedagog, ani logopeda czy doradca zawodowy – a tylko takich specjalistów zatrudnia Poradnia, nie ma kompetencji ani nie jest władny, by diagnozę lekarską podważyć. Zatem jeśli lekarz specjalista stwierdza u dziecka niepełnosprawność i określa – zgodnie z obowiązującą klasyfikacją ICD 10 – numer statystyczny choroby, a rodzic takie zaświadczenie lekarskie (najczęściej wraz z inną dokumentacją medyczną) przedkłada, nie można na etapie przyjmowania wniosku go zakwestionować. W toku dalszego postępowania, jeżeli diagnoza medyczna jest niespójna z wynikami badań specjalistycznych w poradni lub nie mieści się w katalogu niepełnosprawności przewidzianych w oświacie, prowadzi się diagnostykę różnicującą lub wzywa rodzica do uzupełnienia dokumentacji. Jak wspomniałam, katalog niepełnosprawności, na podstawie których możliwe jest uzyskanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, jest zamknięty i nie pozwala Zespołowi Orzekającemu na żadną dowolność w tym zakresie ani nie daje – jak można przeczytać w Strategii Rozwoju Oświaty w Cieszynie – „szczególnie szerokiego marginesu interpretacyjnego zespołom wydającym orzeczenie”. Zespół Orzekający nie dysponuje „marginesem interpretacyjnym”, tym bardziej „szczególnie szerokim”, ponieważ narzucone przez MEN kategorie niepełnosprawności są ściśle określone. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może otrzymać dziecko niepełnosprawne intelektualnie (w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym), słabowidzące lub niewidome, słabosłyszące lub niesłyszące, niepełnosprawne ruchowo, w tym z afazją (obie niepełnosprawności umieszczone są w jednej kategorii), z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi obejmującymi wszystkie wyżej wymienione niepełnosprawności współwystępujące ze sobą.

– Skąd więc pani zdaniem taka opinia autorów strategii? Liczby ponoć nie kłamią…

– Wątpliwości interpretacyjne pojawiły się – jak sądzę – ze względu na występowanie niezbyt szczęśliwie połączonych przez ustawodawcę w ramach jednej kategorii: „niepełnosprawności ruchowej, w tym z afazją”, a zatem kwalifikuje się do niej wszystkie odmiany niepełnosprawności ruchowej oraz afazję. Nie różnicuje się w ramach rejestracji w Krajowym Systemie Danych Oświatowych, czy jest to niepełnosprawność stricte ruchowa, czy też afazja. Dlatego też dane statystyczne pozyskiwane ze źródeł bazujących na KSDO lub gromadzone z uwzględnieniem funkcjonującej w oświacie klasyfikacji niepełnosprawności nie różnicują tych dwóch niepełnosprawności – ruchowej i afazji. Jeżeli lekarz (zwłaszcza specjalista rehabilitacji medycznej czy neurolog) stwierdza niepełnosprawność ruchową lub afazję (w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 afazja uznana jest za jednostkę chorobową) – Zespół Orzekający działający w Poradni nie ma podstaw, by takiego zaświadczenia lekarskiego nie respektować. Dodatkowo przeprowadza się na terenie Poradni diagnozę różnicującą: badanie logopedyczne potwierdzające afazję oraz badanie słuchu wykluczające niedosłuch. Zespoły działają więc zgodnie z przepisami prawa i procedurami. Nie może zatem być mowy o wydawaniu orzeczeń na wyrost. Innym problemem jest wydawanie zaświadczeń lekarskich stwierdzających niepełnosprawność dzieci, na co ani poradnia, ani zespół orzekający w niej działający żadnego wpływu nie ma.

– Mimo to jednak niepokojąca jest tak wysoka liczba orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego.

– Aby odpowiedzieć na pytanie, skąd tak wysokie liczby orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, należałoby spojrzeć na problem z różnych punktów widzenia. Z jednej strony wzrasta świadomość rodziców, którzy szukają pomocy diagnostycznej i terapeutycznej dla swoich dzieci. Większość z nich ma dostęp do Internetu, a co za tym idzie – również do informacji oraz mediów społecznościowych i różnych forów, na których rodzice wymieniają się doświadczeniami i radzą, w jaki sposób można uzyskać pomoc dla dziecka. Druga sprawa – to stanowisko niektórych lekarzy sprzyjające kwalifikowaniu wielu deficytów ruchowych jako niepełnosprawności, co prowadzić może do jej „nadrozpoznawalności”. Na wysokie liczby ma również wpływ coraz większa liczba dzieci urodzonych przedwcześnie, w tym skrajnych wcześniaków, które wymagają wczesnej interwencji i rehabilitacji. Dzieci te często przez długi czas pozostają pod opieką specjalistów, wymagają bowiem długofalowych oddziaływań rehabilitacyjnych i terapeutycznych także w placówkach oświatowych, co skutkuje m.in. wydawaniem orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego na kolejne etapy edukacyjne, zwłaszcza na etap wychowania przedszkolnego, a następnie edukacji szkolnej. Orzeczenia takie zapewniają dzieciom realizację zajęć rewalidacyjnych, których celem jest usprawnianie zaburzonych funkcji, terapia i korekcja. Wiele orzeczeń wydanych wcześniakom na różnym etapie ich rozwoju dotyczy usprawniania ruchowego.