Cyberkultura, zjawiska zachodzące w sieci oraz ich wpływ na procesy społeczno-polityczne – to główne zagadnienia wystawy Karoliny Jarzębak „Samozaoranie”, którą można obecnie oglądać w Galerii Bielskiej BWA.
Karolina Jarzębak pochodzi z Kalwarii Zebrzydowskiej, a mieszka i pracuje w Krakowie. Tworzy obiekty, instalacje, wideo i performans. Interesują ją zjawiska zachodzące w sieci – na forach internetowych, czatach, w grach online – z których tworzy nowe narracje. – To, co możemy oglądać na tej wystawie, świadczy o przebogatej wrażliwości autorki, jej ogromnej wiedzy między innymi na temat internetu oraz znakomitym warsztacie – mówi dyrektor Galerii Bielskiej BWA Agata Smalcerz. – Karolina tworzy w technice intarsji, która wydawała się już zupełnie zapomniana, a którą ona na nowo odkryła dla współczesnej sztuki. Nauczyła się jej w warsztacie swojego taty w Kalwarii Zebrzydowskiej. Intarsja była kiedyś techniką, za pomocą której głównie ozdabiano meble. Karolina uczyniła z niej pełnoprawny środek wyrazu malarskiego.
Na wystawie prezentowane są także instalacje, wideo oraz wydruki na tkaninie w formie kolaży komputerowych. Są tu także miecze – wycięte laserowo, ozdobione sznureczkami i elektronicznymi papierosami.
W wystawie „Samozaoranie” artystka zwraca uwagę na takie globalne problemy jak odradzające się na nowo skrajne ruchy prawicowe, aprobatę dla patriarchatu czy obecność w internecie języka nienawiści. Zwraca też uwagę na to, że w rozwijaniu modeli takich jak ChatGPT brały udział osoby z Globalnego Południa, czyli krajów o niższym poziomie ekonomicznym i społecznym. Pracownicy ci byli systemowo wykorzystywani, mieli złe warunki pracy, a jednym z ich głównych zadań było filtrowanie najbardziej brutalnych treści: opisów gwałtów, wykorzystywania dzieci, tortur czy przemocy rasowej. Wielu z nich zgłaszało objawy zespołu stresu pourazowego, depresji i bezsenności. Nie mieli jednak dostępu do wsparcia psychologicznego.
Do historii modelu ChatGPT nawiązują prezentowane na wystawie miecze. – Dużo pracowałam z językiem nienawiści. Wypisywałam sobie obraźliwe i wulgarne słowa, których używają niektórzy internauci. Chciałam pokazać je w moich pracach, ale jednocześnie nimi nie epatować. Stwierdziłam więc, że idealnym rozwiązaniem będzie stworzenie nowego języka – opowiada Karolina Jarzębak. I tak do wulgarnych słów dodała np. pewne litery, by powstały takie nowe wyrazy jak „khurva”, „shmatta”, „kurd’hupel” czy „chiota”.
– W międzyczasie dowiedziałam się, że ChatGPT mówi właśnie językiem wykluczonych, bo pracowali nad nim ludzie z Globalnego Południa – opowiada. – Zrobiła mi się zatem ładna klamra znaczeniowa. Ważne jest jednak to, że ci ludzie uczynili z tego języka swoją broń. Dał im on moc, by stawiać czoła przeciwnościom i stał się mieczem obosiecznym. Przekleństwo rzucone przez wroga nie może bowiem ranić, jeśli przyjmie się je i przekształci w swoją siłę.
Wystawa analizuje fenomen konserwatyzmu jako upolitycznioną formę nostalgii. Artystka przygląda się temu, jak archetyp rycerza oraz tęsknota za przeszłością stały się narzędziami politycznego oddziaływania. Od legendy o śpiącym rycerzu z Giewontu po toksyczny model rycerskości współczesnych „wojowników” internetu – wystawa stawia pytania o naturę przemocy, siłę mitów i wspólnoty w dobie cyfryzacji. – Tytuł wystawy zaczerpnęłam z forów internetowych. Słowo „samozaoranie” jest tam używane wtedy, gdy ktoś wyciąga jakąś tezę i potem jej broni, ale po drodze sam jej zaprzecza. Skojarzyło mi się to z aktualną sytuacją w Stanach Zjednoczonych – mówi artystka.
Karolina Jarzębak jest laureatką nagrody Grand Prix (ex aequo z Edytą Hul i Adamem Kozickim) ogólnopolskiego konkursu 46. Biennale Malarstwa Bielska Jesień 2023. Wystawa „Samozaoranie” trwa do 22 czerwca, a jej kuratorką jest Ada Piekarska.
Od lewej: dyrektor Galerii Bielskiej BWA Agata Smalcerz, artystka Karolina Jarzębak i kuratorka wystawy Ada Piekarska
