Zadanie ,,Wywołać przestrzeń spotkania” realizowane w całości w Muzeum Beskidzkim im. A. Podżorskiego w Wiśle dobiegło końca. Wszystkie zadania odbyły się dzięki dofinansowaniu z Narodowego Centrum Kultury z programu EtnoPolska2022 i miało na celu podjęcie działań edukacyjnych przybliżających lokalnej społeczności i mieszkańcom Śląska Cieszyńskiego powstanie i użytkowanie stroju ludowego oraz zaprezentowanie poszczególnych jego elementów ze szczególnym zwróceniem uwagi na zastosowane w nim zdobnictwo. Chcieliśmy, aby projekt nie tylko przypomniał, to co przeminęło, ale pozwolił zastanowić się nad obecnym jego stanem oraz zainspirował uczestników do twórczego wykorzystana tradycji.
Dzięki dofinansowaniu Narodowego Centrum Kultury udało się zrealizować film edukacyjny pt. „Lniana opowieść okiem muzealnika”. Scenariusz i komentarz etnograficzny przygotowała kierownik muzeum, etnograf Małgorzata Kiereś, odpowiedzialna za część merytoryczną zadania – to właśnie jej narracja jest podstawą filmu. Zdjęcia wykonali Józef Michałek z Radia Awangarda oraz Michał Kuźma. Całość uzupełniły archiwalne fotografie oraz zdjęcia osób prywatnych i Narodowego Archiwum Cyfrowego. Na podkład muzyczny w filmie składają się tradycyjne melodie i pieśni wykonywane przez Kapelę Wisła oraz zaśpiew pieśni „Cziecze woda spod jawora” w wykonaniu Elżbiety Legierskiej-Niewiadomskiej.
Realizując film mieliśmy na celu przybliżenie tradycyjnego stroju górali śląskich oraz procesu jego wytwarzania, ze szczególnym uwzględnieniem, tego co na beskidzkich wsiach w połowie XX wieku całkowicie zaginęło – procesu obróbki lnu. Przez chwilę Enklawa Budownictwa Drewnianego przy muzeum zamieniły się w mały plan filmowy, a lniana paździerz przykryła plac skansenu.
W nagraniach wzięli udział muzealnicy, zaproszono także gości: Katarzynę Czyż-Kaźmierczak, Annę Mojeścik, Edwarda Wisełkę i Stanisława Cieślara – za tą pomoc serdecznie dziękujemy. Efekty pracy – dwudziestominutowy film, odtwarzany jest na wystawie stałej Muzeum Beskidzkiego w Wiśle, a także dostępny na kanale YouTube. Zainteresowanych zachęcamy do jego obejrzenia!
Link do filmu tutaj.
By przybliżyć kontekst historyczny i dokładnie przedstawić proces obróbki podstawowych surowców, z których górale śląscy wykonywali swój strój, wykonano dwie plansze edukacyjne wzbogacone archiwalnymi zdjęciami, eksponatami z działu etnografii i fotografii.
Plansze na czas trwania projektu zostały zamontowane na terenie muzealnego skansenu, więc w czasie trwania projektu wszystkie osoby zwiedzające muzeum mogły się z nimi zapoznać i dowiedzieć się jak dawniej wytwarzano płótno i sukno.
Kolejnym trwałym efektem zadania są karty edukacyjne, przedstawiające dziesięć eksponatów z działu etnografii Muzeum Beskidzkiego w Wiśle. Zdjęcia wykonane przez Krystiana Firlę z Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie prezentują osiem wybranych elementów kobiecego i męskiego stroju górali, a także dwa surowce z których je wykonano. Karty zaprojektował Maciej Hojda, a uzupełnia je opis etnograficzny przygotowany przez koordynatora zadania.
Mamy nadzieję, że rozdysponowane wśród zwiedzających i uczestników projektu karty są miłą i oryginalną pamiątką, która w barwny i przystępny sposób przybliża kulturę materialną górali.
Jednym z naszych założeń było przybliżenie długotrwałego i skomplikowanego procesu powstawania góralskiego ubrania oraz uzmysłowienie uczestnikom zadania jak wiele pracy musiała włożyć cała rodzina góralska, żeby mieć się w co ubrać.
W tym celu w okresie wakacyjnym na terenie Enklawy Budownictwa Drewnianego w Wiśle odbyły się ogólnodostępne pokazy obróbki podstawowych surowców, z których górale wytwarzali swoje ubranie. Podczas sześciu spotkań połączonych z prelekcją, prowadzące Agnieszka Macoszek i Zofia Gała przybliżyły uczestnikom tradycyjne wykonanie lnianego płótna oraz proces obróbki owczej wełny, z której finalnie powstawało sukno.
Pokazy nie były tylko wykładem, ale uczestnicy mogli w nich aktywnie uczestniczyć. Obróbkę wełny rozpoczęto od czochrania ściętej wełny (czyli jej ręcznego oczyszczania oraz rozciągania sklejonych fragmentów). Kolejnym etapem było czesanie, kremplowanie wełny, którą później na kołowrotku przędła prowadząca. Następnie opowiedziała o dalszych losach uprzędzonej nici, którą wykorzystywano na dwa sposoby. Pierwszym było wykonanie na szydełku lub drutach kopytek, nogawiczek, szali, swetrów. Najczęściej jednak uprzędzoną nić zanoszono do tkacza, a później przygotowany przez niego materiał zostawiano w foluszu, gdzie podlegał procesowi filcowania – powstawało wtedy sukno, z którego można było wykonać męskie gunie, kopyca i nogawice.
Przy muzeum w Wiśle od 2019 roku zwiedzający mogą oglądać replikę dawnej wałkowni i na żywo zobaczyć jak pracował kiedyś folusz, dlatego na koniec pokaz przeniósł się właśnie w to miejsce, gdzie uczestnicy poznali sposób działania tej ,,ludowej fabryki”.
Koleją wakacyjną atrakcją były warsztaty inspirowane tradycyjnym zdobnictwem stroju ludowego. Zorganizowano dwanaście spotkań, które zadedykowane były przede wszystkim dzieciom i młodzieży oraz całym rodzinom, które w kreatywny sposób mogły spędzić wspólny czas. Przeprowadzono cztery rodzaje autorskich spotkań warsztatowych.
Brokatowe hoczki były zajęciami plastycznymi, na których metodą quillingu odwzorowano motywy ze srebrnych hoczków, zdobiących suknie cieszyńskie. Poprowadziła je Agnieszka Pawlitko, artystka z Cieszyna, pasjonatka stroju ludowego i haftu.
Zajęcia zatytułowane Etui z guni polegały na skręcaniu i przyszywaniu wójek do filcowego materiału, z którego później szyto współczesne etui na telefon, przyozdobione motywami z góralskiego sukiennego płaszcza – guni. Poprowadziła je Agnieszka Macoszek, uzdolniona plastyk.
Bruclikowe zakładki to warsztaty, na których uczestnicy inspirowali się zdobieniami z góralskiego bruclika, m.in. nauczyli się robić kućki i próbowali swoich sił w hafcie – dzięki czemu wykonali oryginalne filcowe zakładki do książek. Zajęcia prowadziła Weronika Łacek, twórczyni haftów do stroju ludowego górali śląskich.
Kolejną propozycją były warsztaty zatytułowane serwetka z fartuszka. Osoby uczestniczące w nich na wzór zapaski przedniej górali – modrzyńca, przy użyciu drewnianych stempelków i białej farby, zdobiły swoją serwetkę. Czasem wyobraźnia ponosiła młodych twórców i kawałek materiału stawał się abstrakcyjną kompozycją. Spotkania poprowadziła Zofia Gała, twórczyni ludowa z Wisły.
Serdecznie dziękujemy uczestnikom, którzy skorzystali z tej oferty edukacyjnej oraz osobom, które podjęły się realizacji poszczególnych etapów zadania!
Wielką satysfakcją jest to, że wszystkie działania cieszyły się tak licznym zainteresowaniem. Mobilizuje nas to do tworzenia i podejmowania kolejnych działań, popularyzujących kulturę duchową i materialna górali śląskich.
Koordynator zadania
Magdalena Łacek
