Muzeum Śląskie w Katowicach to ogromny, nowoczesny gmach. Dzięki temu placówka może pomieścić wiele wystaw, wśród których każdy odwiedzający znajdzie coś dla siebie. Są tu zarówno zbiory historyczne, jak i kolekcje malarstwa – od dawnego do współczesnego, a także ikony, grafika, plastyka sceniczna, a nawet… nowoczesna instalacja monumentalnych rzeźb.
W połowie listopada Muzeum Śląskie otrzymało wyróżnienie „Nasze Dobre Śląskie”. To inicjatywa mająca na celu promocję najlepszych produktów, usług i przedsięwzięć z regionu Śląska, wyróżniających się wysoką jakością oraz pozytywnym wpływem na lokalną społeczność. Muzeum Śląskie otrzymało wyróżnienie w kategorii kultura. – Było to dla nas ważne wydarzenie i odbieraliśmy nagrodę z wielką radością – komentuje p.o. dyrektora placówki Karol Makles. – Jest to dla nas również duże zobowiązanie. Chcemy być kluczową instytucją kultury nie tylko w Katowicach. Myślimy o tym w perspektywie całego kraju, ponieważ nasza placówka jest trzecim największym muzeum w Polsce. Chcemy przyciągać odwiedzających i zachęcać ich do oglądania naszych zbiorów.
Najciekawszą formą zapoznania się z wystawami jest zwiedzanie z przewodnikiem. Ponieważ ekspozycji jest wiele, Muzeum proponuje wybór jednej z tak zwanych „Ścieżek zwiedzania”: „Byzuch u Ferdynanda, czyli industrialny spacer po Muzeum Śląskim”, „Rajza po Muzeum, czyli wystawy stałe w pigułce”, „Skond my som? Czyli historia i kultura Górnego Śląska w pigułce” lub „Duchy kopalni, czyli opowieść o śląskich strachach i dziwach”. Oprowadzania z przewodnikiem odbywają się od środy do niedzieli w godzinach od 10.30 do 18.00, po wcześniejszej rezerwacji. Przeznaczone są zarówno dla grup zorganizowanych, jak i gości indywidualnych. Grupa może liczyć maksymalnie 25 osób.
Na wybraną wystawę stałą lub czasową można z kolei zarezerwować oprowadzanie kuratorskie. Tajniki danej ekspozycji odkryje wówczas przed nami sam kurator danej ekspozycji. Również w tym przypadku grupa może liczyć najwyżej 25 osób.
W piątki, soboty i niedziele o stałych porach odbywają się z kolei „Oprowadzania weekendowe” dla gości indywidualnych. Ich harmonogram znajduje się w „Kalendarzu Wydarzeń” na stronie internetowej placówki.
WYSTAWY STAŁE
Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów
Wizyta na tej wystawie to odkrywanie burzliwej historii Górnego Śląska od czasów najdawniejszych do przełomu ustrojowego 1989 roku. Znamienny jest fakt, że zwiedzający oglądają ekspozycję w miejscu dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”, na terenie której powstał kompleks budynków Muzeum Śląskiego. Wejście na wystawę prowadzi przez bramę kopalni, zrekonstruowaną na podstawie zdjęć z 4 czerwca 1989 roku. Ekspozycja podzielona jest na dziewiętnaście przestrzeni ułożonych w sposób chronologiczno-tematyczny – od rozwoju osadnictwa, przez powstania śląskie, po losy powojenne, tragedię kopalni Wujek i schyłek PRL-u.
Wystawa obszernie prezentuje skomplikowaną historię Górnego Śląska, bez pomijania spraw drażliwych i bolesnych, takich jak niemieckie dziedzictwo kulturowe i społeczne, dylematy towarzyszące plebiscytowi czy przymusowa służba Górnoślązaków w Wehrmachcie. Pokazuje specyfikę pogranicza jako tygla kultur, narodowości i religii.
Co istotne, wystawa ma charakter interaktywny. Oprócz 800 oryginalnych eksponatów, znajdują się tu materiały audiowizualne, pejzaże dźwiękowe, oprawa scenograficzna oraz monitory dotykowe z dodatkowymi treściami. Jest również strefa przeznaczona dla dzieci i młodzieży, w której można się sprawdzić w grach edukacyjnych albo obejrzeć filmy animowane o śląskich strachach, heksach i podciepach…
– To jedna z najczęściej odwiedzanych u nas wystaw, która od momentu otwarcia cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem i prowokuje do dyskusji – mówi p.o. dyrektora Muzeum Śląskiego Karol Makles. – Jest to wystawa narracyjna, starająca się wytłumaczyć trudne i skomplikowane dzieje całego Śląska w kontekście zmian społeczno-kulturowo-państwowych. Myślę, że ta próba jest udana, ponieważ osoby odwiedzające wystawę „Światło historii”, także te z zagranicy, zawsze wychodzą usatysfakcjonowane. Jednym ze znamienitych gości, którzy ją odwiedzili, był słynny historyk Norman Davis, którego miałem okazję oprowadzać. Powiedział, że musi jeszcze tu wrócić, co jest dla nas największą rekomendacją.
Galeria polskiej sztuki nowoczesnej 1800-1945
Klasycyzm, romantyzm, impresjonizm, symbolizm, młodopolska nastrojowość, ludomania, awangardyzm, tradycjonalizm, art déco, katastrofizm – to tylko niektóre style i nurty w sztuce reprezentowane przez dzieła z kolekcji Muzeum Śląskiego. Obrazy i rzeźby, które można tu podziwiać, składają się na arcyciekawą panoramę zjawisk estetycznych, a w prezentowanej twórczości odbija się egzystencja kilku poprzednich pokoleń. Ciekawym zabiegiem jest usytuowanie obok siebie prac reprezentujących historyzm i secesję. To odstępstwo od chronologii ma na celu skłonić widzów do rozważań o tożsamości kręgów kulturowych Europy Środkowej.
– Jest to kontynuacja jednej z pierwszych i kluczowych kolekcji sztuki stworzonej przez Tadeusza Dobrowolskiego, pierwszego dyrektora Muzeum Śląskiego, historyka literatury, wykładowcy – podkreśla p.o. dyrektora Karol Makles. – Jako znawca sztuki, mając do dyspozycji znaczne środki finansowe, wybrał najlepsze dzieła z czołówki malarzy i rzeźbiarzy XIX i XX wieku. Możemy tu zatem znaleźć dzieła Matejki, Kossaka, Malczewskiego czy Witkacego, a także słynną „Żydówkę z pomarańczami” Aleksandra Gierymskiego. Można powiedzieć, że nie ma nazwiska z kluczowej grupy twórców, którego byśmy nie mieli. Jest to wystawa o tyle ważna, że stanowi przekrój historii sztuki polskiej.
Na wystawie prezentowanych jest około 90 dzieł – zarówno tych rozpoznawalnych dla przeciętnego odbiorcy, jak i mniej znanych. To między innymi portrety, sceny rodzajowe, pejzaże czy martwe natury. Powstały w czasach od pierwszych dekad XIX wieku, naznaczonych efektami rewolucji francuskiej oraz uprzemysłowienia i urbanizacji, po dynamiczne lata wielkich modernizacji, stłumionych wybuchem drugiej wojny światowej.
Są to obrazy takich artystów jak: Teodor Axentowicz, Olga Boznańska, Józef Chełmoński, Jan Cybis, Aleksander Gierymski, Maksymilian Gierymski, Maurycy Gottlieb, Artur Grottger, Mojżesz Kisling, Wojciech Kossak, Konrad Krzyżanowski, Tadeusz Makowski, Jacek Malczewski, Rafał Malczewski, Jan Matejko, Józef Mehoffer, Piotr Michałowski, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Henryk Rodakowski, Ferdynand Ruszczyc, Jan Stanisławski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański. Oprócz obrazów prezentowane są także rzeźby autorstwa Henryka Kuny, Henryka Stattlera, Ksawerego Dunikowskiego, Wacława Szymanowskiego, Edwarda Wittiga i innych.
Kuratorowi w doborze prac przyświecała myśl przybliżenia geografii polskiego życia artystycznego w okresie zaborów i w czasach Drugiej Rzeczypospolitej. Wystawa ukazuje więc rezultaty aktywności wychowanków i przedstawicieli takich ośrodków twórczych jak: Paryż, Monachium, Wiedeń, Kraków, Warszawa, Poznań, Łódź, Wilno, Lwów i Katowice.
Wystawa inspiruje do podjęcia żywego dialogu ze sztuką, osobistej wędrówki śladem historii malarstwa oraz do indywidualnej kontemplacji.
Galeria śląskiej sztuki sakralnej
Wystawa prezentuje skarby śląskiej rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego z czasów średniowiecza i epoki nowożytnej. Znajdują się tu zbiory Muzeum Śląskiego, a także eksponaty Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, które zostały przekazane placówce w charakterze długoterminowego depozytu.
– Wystawa prezentuje jedną z podstaw kultury Górnego Śląska, jaką jest religijność – mówi Karol Makles. – Obok chrześcijaństwa mamy tu też bogaty nurt protestancki, który rozwijał się na terenach dzisiejszej Rzeczpospolitej w różny sposób. Na przykład protestantów ze Śląska Cieszyńskiego należałoby zaliczyć do patriotów polskich, natomiast ci z rejonu Katowic reprezentowali raczej przybyłą ludność niemiecką, mającą związki kulturowe z naszym zachodnim sąsiadem.
Galeria obejmuje cztery strefy, w których wyeksponowano ponad 120 obiektów. Przed wejściem znajdują się dwa wizerunki świętej Barbary, głównej patronki archidiecezji katowickiej i górników. Główna oś ekspozycji symbolizuje nawę świątyni, a strefy przyległe nawiązują do kaplic bocznych. Główna część wystawy obejmuje sztukę gotycką. Oprócz malarstwa i rzeźby, prezentowane są między innymi naczynia i szaty liturgiczne. Ważne miejsce zajmują również dzieła z epoki baroku. Ekspozycję uzupełniają prezentacje multimedialne na temat architektury śląskich świątyń czy nowych odkryć konserwatorskich w zakresie średniowiecznych polichromii ściennych.
Galeria plastyki nieprofesjonalnej
Wystawa ukazuje plastykę nieprofesjonalną na Górnym Śląsku. Tutejsi twórcy poruszali tematy specyficzne dla swojego regionu. Konstrukcja wystawy wykorzystuje metaforę kopalni jako połączenia trzech najbardziej istotnych dla śląskiej tradycji obszarów symbolicznych. Szyb kopalniany wraz z wieżą wyciągową spinają bowiem strefę podziemną, związaną z aspektem pracy, powierzchnię, na której toczy się życie społeczne, oraz niebo, reprezentujące duchowość. Sfery te odzwierciedlają tradycyjną śląską triadę aksjologiczną, na którą składają się Bóg, praca i rodzina.
Uzupełnieniem wystawy jest ekspozycja prac członków grupy Gwarek 58, której przedstawicielami są górnicy związani z niegdysiejszą kopalnią Katowice. To specjalne wyróżnienie jest symbolicznym powrotem twórców na tereny zakładu, w którym przez wiele lat pracowali. Na wystawie oprócz grafik charakterystycznych dla Gwarka nie mogło zabraknąć specyficznej dla Śląska rzeźby w węglu.
WYSTAWY CZASOWE
Góra Zyndrama. Tajemnicza twierdza sprzed 3700 lat
Stanowisko archeologiczne na Górze Zyndrama w Maszkowicach koło Łącka zostało rozpoznane przez archeologów już na początku XX wieku i stanowi obecnie obiekt badań ekspedycji z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas wykopalisk w 2015 roku po raz pierwszy odsłonięto relikt unikatowych kamiennych fortyfikacji z epoki brązu. Wystawa w Muzeum Śląskim w Katowicach opowiada historię tych odkryć i prezentuje ich interpretację. Zostały też na niej zgromadzone interesujące, wybrane zabytki, które pozyskano w trakcie wykopalisk, w tym przedmioty wykonane z poroża, kości, bursztynu i brązu. Wśród eksponatów znalazły się też przykłady drobnej glinianej plastyki, w tym realistycznie wykonane figurki świni.
Wystawa trwa do 22 czerwca.
W poszukiwaniu Arkadii. Krawczukowie
Wystawa prezentuje twórczość malującej rodziny Krawczuków, przybyłej w latach 50. XX wieku na Górny Śląsk z Podola, czyli terenów dzisiejszej Ukrainy. Najbardziej znanym twórcą był Bronisław (mąż Wandy i ojciec Eugeniusza i Zofii). Wystawę otwiera ekspozycja autoportretów i portretów wzajemnych. Następnie pokazane są prace Bronisława, nawiązujące do tęsknoty za miejscem urodzenia i trudów aklimatyzacji w nowym środowisku. Twórczość niezwykle utalentowanego Eugeniusza rozpatrywana jest w kontekście swobody artystycznej i wrażliwości estetycznej. Natomiast malarstwo Wandy i Zofii to przykład autentycznej sztuki naiwnej. Wystawa opowiada o losach ekspatriantów, trudzie odnalezienia się w nowej rzeczywistości, niespełnionych nadziejach i ciągłym poszukiwaniu szczęścia.
Ekspozycję można oglądać do 25 maja.
Toshihiro Hamano: „Beauty of Japan – Tradition and Modernity”
W Muzeum Śląskim można zapoznać się nawet ze sztuką… japońską. Na wystawie „Beauty of Japan – Tradition and Modernity” prezentowane są minimalistyczne kompozycje japońskiego artysty Toshihiro Hamano, inspirowane filozofią zen. W jego pracach obecna jest harmonia między pojęciem „mu” – nicością, a „hikari” – światłem, dwoma symbolami wywodzącymi się z tradycji japońskiej. – Wystawa nie tylko prezentuje wybitne dzieła współczesnej sztuki japońskiej, ale także tworzy przestrzeń dla międzykulturowego dialogu między Wschodem a Zachodem, między tradycją a nowoczesnością – podkreśla kurator wystawy dr hab. Sybilla Skałuba, prof. ASP.
Wystawa trwa do 9 marca.
Paweł Orłowski: „Pink Bot”
W foyer na poziomie -2 Muzeum Śląskiego prezentowana jest instalacja „Pink Bot” autorstwa polskiego rzeźbiarza współczesnego Pawła Orłowskiego. Obejmuje sześć monumentalnych rzeźb, przywołujących skojarzenia z umięśnionymi superbohaterami, lecz w monochromatycznym różowym kolorze, który popkulturowo kojarzy się z kobiecością. Instalacja prowokuje do rozmów o równości płci oraz rolach społecznych, jakie ze względu na płeć są nam narzucane. Tytuł dzieła nawiązuje do pojęcia „bot” – robota, a także do programu komputerowego, który przybiera dzisiaj postać sztucznej inteligencji (AI).
– Jest to ciekawa próba zaangażowania odwiedzających w dyskusję o szeroko rozumianych tendencjach społecznych, choćby o podziale ról płciowych we współczesnym świecie, o pewnej konwencji, która chyba jest już przeszłością – albo pytamy, czy jest przeszłością – dodaje Karol Makles.
Wystawę można oglądać do 30 marca.
12. Triennale Grafiki Polskiej
Triennale Grafiki Polskiej jest obecnie najbardziej prestiżową polską imprezą graficzną o charakterze konkursowym, rozpoznawalną i śledzoną również przez zagraniczne środowiska graficzne. Od 2015 Wystawa Główna Triennale odbywa się w Muzeum Śląskim, a samodzielnym organizatorem części konkursowej stała się Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach. W obecnej edycji obejrzeć można prace polskiego środowiska graficznego powstałe w latach 2021-2024.
Wystawa trwa do 2 marca.
Bastion. Artyści ukraińscy o wojnie
Wystawa prezentuje artystyczne świadectwo aktualnych wydarzeń w Ukrainie w kontekście historycznych zawirowań w dziejach tego narodu. Ekspozycję tworzy około 160 obiektów: obrazów, rzeźb, rysunków, prac graficznych, fotografii oraz instalacji autorstwa wybitnych twórców związanych z Kijowem. W różnorodnych stylistycznie pracach pojawiają się apokaliptyczne pejzaże zniszczonych miast, ostrzały rakietowe czy sceny ewakuacji. Obok dzieł wizualnych, na ekspozycji pojawiły się wiersze ukraińskich poetów oraz muzyka Romana I. Drozda, dedykowana ofiarom napaści na Ukrainę w 2014 roku.
– Pierwszy raz mamy możliwość podziwiania zbioru kijowskiej galerii narodowej, poruszającego tak ważny temat, jakim jest wojna – komentuje Karol Makles. – Choć ta wojna na co dzień nas nie dotyczy, musimy być świadomi, że dzieje się obok. Refleksja ta ma charakter uniwersalny, ponieważ wojna na Ukrainie można być symbolem każdej innej tragedii, jaką dla życia ludzkiego, dla infrastruktury państwa oraz dla kultury i sztuki jest konflikt zbrojny.
Wystawa trwa do 29 czerwca.
„Passiones” – cykl ikon na skrzyniach po amunicji Soni Atlantovej i Oleksandra Klymenki
To ekspozycja towarzysząca wystawie „Bastion. Artyści ukraińscy o wojnie”. „Ikony na skrzyniach po amunicji” jest projektem kijowskich artystów Soni Atlantovej i Oleksandra Klymenki, poświęconym artystycznym rozmyślaniom na temat wojny ukraińsko-rosyjskiej. Skrzynie, na których zostały napisane ikony, przywieziono z linii frontu. Dlatego ikony powstałe na ich fragmentach stają się symbolicznymi świadkami wojny w Ukrainie. Główną ideą projektu jest przemiana śmierci (symbolizowanej przez pudełko z amunicją) w życie (w kulturze ukraińskiej tradycyjnie symbolizowane przez ikony).
Wystawa trwa do 29 czerwca.
Światło i mrok. Teatr Leszka Mądzika
Leszek Mądzik to reżyser, fotograf, plakacista, twórca autorskiego modelu przestrzeni teatralnej. Elementy prezentowanych na wystawie obiektów i rekwizytów przywołują takie realizacje jak: „Ikar” (1974), „Pętanie” (1986), „Kres” (2020), „Tchnienie” (1992), „Wilgoć” (1978), „Bruzda” (2006), „Zielnik” (1976), „Wrota” (1989) i „Lustro” (2013). Formy wydobyte światłem z mroku artysta uzupełnia dźwiękami kapiących kropli wody („Wilgoć”) oraz podmuchów powietrza („Tchnienie”). Przywołane spektakle budzą refleksję nad biologicznie przemijalnym życiem, a także otwierają pytanie dotyczące wiary w wieczność duszy i istnienie absolutu.
Wystawa trwa do 22 września.
